ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - Nemertes

παιδαγωγικό εγχείρημα είναι κυρίως δυναμική σχέση αλληλεπίδρασης η οποία
υπόκειται σε ποικίλους συγκινησιακούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς
καθορισμούς” (Κοσμόπουλος 1983, σ.69). Επί πλέον οι νοητικές διεργασίες, καθώς
δεν εμπίπτουν στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά, δεν φαίνεται να παίζουν κανένα
ρόλο στη διαδικασία της μάθησης και η Ψυχολογία εξομοιώνεται με τη θετικιστική
εικόνα της Φυσικής, προβάλλοντας στην ανθρώπινη συμπεριφορά την μονοσήμαντη
αντιστοιχία αιτίου-αποτελέσματος. Τέλος, σε ό,τι αφορά την εκπαιδευτική
διαδικασία, ο κατατεμαχισμός των διδακτικών αντικειμένων που στοχεύει στην
τμηματική και αθροιστική μετάδοση της γνώσης και τον αυστηρό προγραμματισμό
της παρουσίασής της, εξαφανίζει από το διδακτικό προσκήνιο την κοινωνική
διαμόρφωση της σκέψης του ψυχολογικού υποκειμένου και αναιρεί τον ιστορικά
προσδιορισμένο χαρακτήρα της παρεχόμενης γνώσης (Gagliardi 1981).
1.3.2. Η Μορφολογική Ψυχολογία
Η Μορφολογική Ψυχολογία (ή Ψυχολογία της «ολότητας» ή Ψυχολογία του
«πεδίου») εμφανίζεται κατά τη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 20 ου αιώνα από τους
Γερμανούς θεωρητικούς M. Wertheimer και K. Koffka και ενδυναμώνεται με τις
πειραματικές εργασίες του W. Kohler (1929/1992). Για τους εκπροσώπους της
«σχολής» αυτής, η ανθρώπινη σκέψη αντιλαμβάνεται τον περιβάλλοντα κόσμο μέσω
της πρόσληψης οργανωμένων «Μορφών» (Gestalt), με την έννοια της Μορφής να
αναφέρεται όχι στην εικόνα αλλά στη δομή των προσλαμβανομένων. Όπως
διατείνονται οι υποστηρικτές της μορφολογικής θεώρησης, μεταξύ των
αισθητηριακών δεδομένων και των αντιληπτικών σχηματισμών δεν εγκαθίσταται
αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία, καθόσον οι τελευταίοι οργανώνονται σε πεδία, στο
εσωτερικό των οποίων η μεταβολή ενός στοιχείου επιφέρει διαταραχή και στα
υπόλοιπα. Έτσι, η ενδεχόμενη διαταραχή στο αντιληπτικό ψυχολογικό πεδίο,
προκαλεί μια ανισορροπία στο υποκείμενο, η οποία αποκαθίσταται μόνο εφ’ όσον
πραγματοποιηθεί η μετάβαση από ένα κατώτερο τύπο νοητικής οργάνωσης σε έναν
ανώτερο. Με άλλα λόγια η μάθηση γίνεται αντιληπτή ως μια προέκταση της
αντιληπτικής δραστηριότητας. Στον τομέα των παιδαγωγικών παρεμβάσεων, η
διδασκαλία που στηρίζεται στη μορφολογική θεωρία της μάθησης ξεκινά από την
ιδέα της ενόρασης, της επινόησης δηλαδή λύσεων σε προβληματικές καταστάσεις
που έχουν ολική μορφή. Μια τέτοιου τύπου διδασκαλία τοποθετεί το υποκείμενο
μπροστά σε ένα πρόβλημα και αναμένει από αυτό την ανάληψη πρωτοβουλιών για τη
λύση του: την ανάλυση δηλαδή του προβλήματος στα συνθετικά του στοιχεία, την
κατανόηση των μεταξύ τους σχέσεων και, μέσα από μια επαγωγική νοητική
διαδικασία, τη σύλληψη υπό τύπον έμπνευσης, της λύσης του.
Η μορφολογική θεώρηση μεταφέρει τον πυρήνα του προβλήματος της μάθησης από
το ζήτημα της δημιουργίας δεσμών μεταξύ ερεθίσματος και αντίδρασης, σε αυτό των
λειτουργιών της ανθρώπινης νόησης αποδίδοντας στην ενορατική μάθηση τρία
χαρακτηριστικά γνωρίσματα (Θεοφιλίδης 1996, σ.369-370):
“1. Η ενορατική λύση δεν επέρχεται βαθμιαία, αθροιστικά όπως υποστηρίζει ο
συμπεριφορισμός, αλλά αιφνίδια, ως έκλαμψη, ως έμπνευση.
2. Η πραγματοποίηση ενορατικής μάθησης είναι δυνατή μόνο αν το υποκείμενο
αντιληφθεί την προβληματική κατάσταση ως οργανωμένο όλον και επισημάνει
τις σχέσεις που διέπουν τα μέρη του.
3. Η ενορατική μάθηση προϋποθέτει νοητική δραστηριοποίηση του υποκειμένου . δεν
προκύπτει ως αποτέλεσμα εξωγενών, περιβαλλοντικών επιδράσεων αλλά ως
αποτέλεσμα εσωτερικών διεργασιών του ατόμου”.
14