ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - Nemertes

(Σχ. 4.8)
Οι δύο απεικονίσεις θεωρούνται ισοδύναμες. Ωστόσο ο Al-Haytham στρέφει την
προσοχή του στην πρώτη απεικόνιση, θεωρώντας την ως πλέον πρόσφορη. Η
μέθοδος που χρησιμοποιεί για τον προσδιορισμό του σχήματος και του μεγέθους της
συνολικής εικόνας της προβολής, στηρίζεται στον βαθμό διαχωρισμού των κέντρων
καμπυλότητας των τόξων (εσωτερικών και εξωτερικών) των μηνίσκων των
προβολών. Όσο μακρύτερα είναι η πηγή (ή ισοδύναμα όσο μικρότερη η οπή), τόσο
μικρότερη η διασπορά, όσο πλησιέστερα, τόσο μεγαλύτερη. Εφαρμόζοντας τη
μέθοδο για διαφορετικές αποστάσεις της οθόνης από την οπή και για διαφορετικά
μεγέθη οπών, αποδεικνύει ότι σε μεγάλες αποστάσεις (ή ισοδύναμα από οπή μικρών
διαστάσεων), η φωτεινή προβολή έχει σχήμα που πλησιάζει το ημισεληνοειδές
σχήμα του ήλιου. Σε μικρή απόσταση (ή ισοδύναμα από οπή μεγάλων διαστάσεων),
το φως γεμίζει ένα μεγάλο τμήμα της σκοτεινής περιοχής του μηνίσκου και πρακτικά
φαίνεται κυκλικό (Μίχας 2001α, σ. 46-49).
Επιχειρώντας να αποτιμήσουμε το μέγεθος της προσφοράς του Al-Haytham στην
προσπάθεια επίλυσης του γρίφου του σκοτεινού θαλάμου, οφείλουμε να δεχτούμε ότι
μια θεωρία που δίνει ένα ικανοποιητικό μοντέλο ερμηνείας σε ένα πρόβλημα, θα
πρέπει να μπορεί να απαντήσει επαρκώς και στο γενικότερο δυνατό ερώτημα που
θέτει το πρόβλημα, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις δυνατές παραμέτρους που
υπεισέρχονται και εφαρμόζοντας για όλες τις περιπτώσεις ένα ενιαίο σύστημα
αρχών, αξιωμάτων και παραδοχών. Ο Al-Haytham έδωσε μια απόλυτα ικανοποιητική
ερμηνεία στην περίπτωση της φωτεινής προβολής που σχηματίζεται από εκτεταμένη
φωτεινή πηγή και σημειακή οπή. Μολονότι είναι φανερό πως ήταν κάτοχος του
θεωρητικού οπλοστασίου που θα του επέτρεπε μια συνολική λύση μέσω μιας ενιαίας
αντιμετώπισης, δεν κατάφερε να επεκτείνει την ίδια ανάλυση και στην περίπτωση
κατά την οποία η οπή έχει μη αμελητέες διαστάσεις. Αφενός έμεινε δέσμιος το
μοντέλου του διπλού κώνου όπως αυτό περιγράφεται στο ψευδο-Αριστοτελικό
σύγγραμμα και αφετέρου περιόρισε τη γενικότητα του προβλήματος σε μία μόνο
ειδική περίπτωση, αν και η μέθοδός του δείχνει επεκτάσιμη και σε άλλες
περιπτώσεις. Επί πλέον το On the shape of the eclipse κυκλοφόρησε στη Δύση με
πολύ μεγάλη καθυστέρηση, στις αρχές του 20 ου αιώνα * . Ο σκοτεινός θάλαμος θα
παρέμενε ένα «οπτικό παράδοξο» για έξι ακόμη αιώνες, μέχρι να βρει την οριστική
του λύση μέσα από το έργο του Kepler.
* Μεταφράστηκε για πρώτη φορά από τα Αραβικά στα Γερμανικά μόλις το 1914 από τον Eilhard
Wiedemann (Lindberg 1968, p. 155 & Straker 1971, p. 555).
68