ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - Nemertes

δομών της συνείδησης και της ανάπτυξης της ανθρώπινης σκέψης. Την ιδέα
επαναλαμβάνουν στα τέλη του ίδιου αιώνα οι E. Mach (1895/1943) και P. Duhem
(1906/1954). Την ίδια περίπου εποχή, ο Γερμανός ζωολόγος E. Haeckel, βασιζόμενος
σε παρατηρήσεις του Ρώσου K. Baer πάνω στα έμβρυα διαφόρων σπονδυλωτών,
διατυπώνει με τη μορφή βιογενετικού νόμου τη θέση ότι κάθε οργανισμός
επαναλαμβάνει στο αναπτυσσόμενο έμβρυό του όλα τα στάδια της βιολογικής
εξέλιξης του είδους του, μια θέση η οποία αποδίδεται συμπυκνωμένα στην ιστορική
φράση του «η οντογένεση επαναλαμβάνει τη φυλογένεση» (Asimov 1975). Παρά την
–και πειραματική- απόρριψη της σχηματοποίησής του, η ιδέα επανέρχεται κατά τη
διάρκεια του 20 ου αιώνα στον τομέα των ψυχολογικών θεωριών της γνώσης. Ο J.
Piaget, αναπτύσσοντας τη θεωρία του για τη γνωστική εξέλιξη του ατόμου,
διατυπώνει την άποψη ότι η εξέλιξη των ιδεών στην Επιστήμη και η ανάπτυξη της
παιδικής σκέψης εμφανίζουν σαφείς ομοιότητες: “Η βασική υπόθεση της γενετικής
επιστημολογίας είναι ότι υπάρχει ένας παραλληλισμός μεταξύ της γνωστικής
προόδου στην ορθολογιστική οργάνωση της γνώσης (ιστορία της επιστήμης) και
στην αντίστοιχα διαμορφούμενη ψυχολογική εξέλιξη … για το λόγο αυτό το πιο
πρόσφορο πεδίο μελέτης για τους ψυχολόγους είναι αυτό της ιστορίας της
ανθρώπινης σκέψης, με αφετηρία τον προϊστορικό άνθρωπο” (Piaget 1970, p.13). Σε
μια προσπάθεια να τεκμηριώσει την άποψή του προσφέρει μια σειρά παραδειγμάτων
για διάφορες φυσικές έννοιες, με τις οποίες μελετά το πέρασμα από την
προεπιστημονική στην επιστημονική σκέψη του 17 ου αιώνα, σε αναλογία με το
πέρασμα από το σύμπαν των «πρωτογόνων» στο Αριστοτελικό σύστημα και από εκεί
στα μοντέλα της κλασσικής φυσικής (Piaget 1950b, pp. 70-89). Σε μεταγενέστερα
βέβαια έργα του αποστασιοποιείται από τη λογική των αυστηρών αναλογιών και μιλά
περισσότερο για ομοιότητες στα νοητικά εργαλεία (όπως η γενίκευση), στις
διαδικασίες (όπως η διαρκής αναζήτηση αιτιών) και στους μηχανισμούς (όπως αυτός
της εξισορρόπησης) παρά για ομοιότητες που αφορούν την ανάπτυξη συγκεκριμένων
εννοιών των Φ.Ε. (Piaget & Garcia 1983). Ωστόσο οι αρχικές του θέσεις ήταν
αρκετές για να πυροδοτήσουν έντονες επιστημολογικές συζητήσεις και να
προκαλέσουν ισχυρές διαμάχες σχετικά με τη φύση αυτού του παραλληλισμού. Μια
μερίδα επιστημόνων υιοθετεί αβίαστα την αρχική άποψη του Piaget και, στην πιο
ακραία εκδοχή, υποστηρίζει ότι το άτομο κατά τη διάρκεια τη διάρκεια της
γνωστικής του ανάπτυξης περνάει υποχρεωτικά από όλα τα ιστορικά στάδια εξέλιξης
της επιστημονικής σκέψης (Murray 1979, Sherratt 1982, Eckstein & Kozhevnicov
1997). Η παράφραση του βιολογικού σχήματος του Haeckel, στη μορφή που το
υποδηλώνει ο T. Kuhn, «η γνωστική οντογένεση αντανακλά την επιστημονική
φυλογένεση» (1977, p.21), μεταφέρει το ζήτημα στο χώρο των ιστορικών της
Επιστήμης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια αμφίδρομη διερεύνηση των
συνεπειών του. Ο ίδιος ο Kuhn δηλώνει ότι “από τις συνεντεύξεις του Piaget με τα
σημερινά παιδιά έχω μάθει πολλά σχετικά με το πώς να διατυπώνω ερωτήσεις για
τους επιστήμονες στην ιστορία και μέσα από τις απαντήσεις των παιδιών κατάφερα
να κατανοήσω τη φυσική του Αριστοτέλη” (ό. π.). Στην αντίστροφη κατεύθυνση, ο
A. Koyré τονίζει ότι η φυσική του Αριστοτέλη ήταν αυτή που τον δίδαξε πώς να
κατανοήσει τη σκέψη των παιδιών στις εργασίες του Piaget (ό. π.). Από την πλευρά
του ο P. Kitcher (1988) ισχυρίζεται ότι όπως οι ψυχολόγοι μπορούν να κατανοήσουν
καλύτερα τη γλωσσική πρόοδο των παιδιών μελετώντας τις αλλαγές στην Ι.Ε., έτσι
και οι ιστορικοί και οι φιλόσοφοι της Επιστήμης μπορούν να ωφεληθούν πολλά
μελετώντας τα πορίσματα από το χώρο της παιδικής ψυχολογίας. Ο D. Bickerton
(1988), σε έρευνά του για την εξέλιξη της γλώσσας, υποστηρίζει ότι το γλωσσικό
χάσμα που διαπιστώνεται στα παιδιά γύρω από την ηλικία των δύο ετών μας
επιτρέπει να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τη γλωσσική εξέλιξη από τον
πρώιμο sapiens στον homo sapiens. Σε ανάλογες έρευνες, οι W. Jung (1986), R.
37