ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - Nemertes

Η διερεύνηση της σχέσης της Ιστορίας της Επιστήμης (Ι.Ε.) με τη διδασκαλία των
Φυσικών Επιστημών (Φ.Ε.) αποτελεί ένα ζήτημα το οποίο απασχολεί τους ερευνητές
των εκπαιδευτικών θεμάτων για περισσότερο από έναν αιώνα. Στο ερώτημα κατά
πόσον είναι πρόσφορη ή εφικτή η διδακτική αξιοποίηση της Ι.Ε., οι απαντήσεις
ποικίλουν από την πλήρη άρνηση έως την ενθουσιώδη κατάφαση. Σε κάθε
περίπτωση, οι αποφάνσεις συνοδεύονται από ευλογοφανή επιχειρήματα, τα οποία
συνιστούν τη βάση για την ανάπτυξη ενός πλούσιου και γόνιμου διαλόγου. Σε μια
προσπάθεια σχηματοποίησης των απορριπτικών τοποθετήσεων, οι Fauvel & Van
Maanen (2000) καταλήγουν σε οκτώ επιχειρήματα, τα οποία μπορούν να αποδοθούν,
σε κωδικοποιημένη μορφή, με τις ακόλουθες προτάσεις (Τζανάκης 2001):
1. Άλλο η Ιστορία και άλλο η Φυσική. Για να κατανοήσει κανείς την Ι.Ε. πρέπει
προηγουμένως να γνωρίζει Φυσική. Επομένως, θα πρέπει πρώτα να διδαχθεί το
συγκεκριμένο αντικείμενο και στη συνέχεια την ιστορική του ένταξη.
2. Τις περισσότερες φορές η ιστορική εξέλιξη ενός θέματος (μιας έννοιας, μιας
θεωρίας, της ερμηνείας ενός φυσικού φαινομένου) αποτελεί μια διαδικασία
περίπλοκη, μη γραμμική, με παλινδρομήσεις ή/και οπισθοδρομήσεις και
λαμβάνει χώρα σε κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες πολύ διαφορετικές από
αυτές στις οποίες βρίσκονται οι σημερινοί μαθητές. Κατά συνέπεια, μια
διδασκαλία που στηρίζεται στην ιστορία είναι δυνατό να προκαλέσει
περισσότερες συγχύσεις απ’ ό,τι αποσαφηνίσεις.
3. Οι επιστημονικές θεωρίες αλλάζουν, τα φυσικά φαινόμενα όμως παραμένουν τα
ίδια. Από τη στιγμή που ρητά διατυπωμένος στόχος των Φ.Ε. είναι η κατανόηση
και ερμηνεία τους, προς τι η αναδρομή στο παρελθόν;
4. Οι διδασκόμενοι, χωρίς ευρύτερη αντίληψη του ιστορικού «γίγνεσθαι» -
αποτέλεσμα της έλλειψης ιστορικής παιδείας- μπορεί να αποκομίσουν μια
αποσπασματική αίσθηση του παρελθόντος. Άρα, η κατανόηση του ιστορικού
πλαισίου των Φ.Ε. αποτελεί ένα εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο.
5. Μια διδακτική προσέγγιση βασισμένη στην Ι.Ε. απαιτεί περισσότερο χρόνο που
δεν είναι πάντα διαθέσιμος.
6. Δεν υπάρχουν σαφείς και αποτελεσματικοί τρόποι αξιολόγησης της θετικής ή
αρνητικής επίδρασης της Ι.Ε. στη διδασκαλία των Φ.Ε.
7. Υπάρχει έλλειψη διαθέσιμων ιστορικών πηγών στους διδάσκοντες.
8. Υπάρχει έλλειμμα ιστορικής παιδείας των διδασκόντων.
Στον αντίποδα των διατυπωμένων αντιρρήσεων, μια σειρά επιστημόνων και
ερευνητών επιχειρεί, άλλοτε περισσότερο εμφατικά και άλλοτε λιγότερο, να
απαντήσει πειστικά στις αρνητικές τοποθετήσεις και μέσα από τη συγκρότηση
θεωρητικών σχηματοποιήσεων ή/και την πραγματοποίηση εμπειρικών ερευνών να
αναιρέσει τις (βάσιμες) επιφυλάξεις, καταδεικνύοντας τη δυνατότητα ευεργετικής
συμβολής της Ι.Ε. στη Διδακτική των Φ.Ε. Σε μια προσπάθεια χαρτογράφησης,
αποδελτίωσης και συγκριτικής παρουσίασης των σχετικών εργασιών, οι Seroglou &
Koumaras (2001) καταθέτουν έναν θεματικό χάρτη στον οποίο παρουσιάζεται το
σύνολο των προτάσεων που έχουν βιβλιογραφικά καταγραφεί από το 1893 μέχρι το
2000. Από την πλευρά μας, επιχειρώντας να κωδικοποιήσουμε τις διάφορες
ερευνητικές τάσεις που διαμορφώθηκαν και διαμορφώνονται στο χώρο αυτό με
κριτήριο τον άμεσο ή έμμεσο ρόλο της Ι.Ε. στη διδασκαλία των Φ.Ε., διακρίνουμε
δύο κύριους άξονες προσέγγισης του ζητήματος –όχι αμοιβαία αποκλειόμενους: α) τη
διδακτική αξιοποίηση της Ι.Ε. ως μέσου διδασκαλίας και μάθησης των Φ.Ε. και β) τη
συμβολή της Ι.Ε. ως ερευνητικού και μεθοδολογικού εργαλείου, στη Διδακτική των
Φ.Ε.
28