ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - Nemertes

ερμηνεία της σύνθετης ανθρώπινης συμπεριφοράς με βάση το συνειρμικό σχήμα
«ερέθισμα-αντίδραση» της συμπεριφοριστικής σχολής, όσο και μιας σειράς
εξελίξεων στους τομείς της γλωσσολογίας, της θεωρίας της πληροφορικής και των
ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η θεωρία των
πληροφοριών εφαρμόστηκε στα συστήματα επικοινωνίας και επεκτάθηκε στην
περιγραφή σύνθετων κοινωνικών και ψυχολογικών φαινομένων. Διατυπώθηκε
δηλαδή η άποψη ότι ο ανθρώπινος νους λειτουργεί ως μια συσκευή επεξεργασίας
πληροφοριών, τα χαρακτηριστικά και οι δυνατότητες της οποίας μπορούν να
μετρηθούν με ακρίβεια (Gardner 1985). Η Γνωστική Ψυχολογία μεταφέρει λοιπόν το
κέντρο των ερευνών της στο άτομο. Υποθέτοντας αναλογική συμπεριφορά
ηλεκτρονικού υπολογιστή και ανθρώπινου γνωστικού συστήματος, εστιάζει το
ενδιαφέρον της στους «εσωτερικούς» μηχανισμούς επεξεργασίας των πληροφοριών
από το υποκείμενο και προτείνει τη λειτουργία ορισμένων βασικών γνωστικών
μηχανισμών όπως η κωδικοποίηση των προσλαμβανομένων πληροφοριών, η
συγκράτησή τους ως βραχυπρόθεσμη μνήμη, η κατά βούληση ανάσυρσή τους, η
σύγκριση με νέες πληροφορίες και η έκφρασή τους, η μετατροπή δηλαδή των
εσωτερικευμένων πληροφοριών σε παρατηρήσιμη συμπεριφορά (Πόρποδας 1996, σ.
87-91).
Σύμφωνα με τη «γνωστική» θεώρηση, το φαινόμενο της μάθησης συνίσταται σε
αυτήν ακριβώς τη διαδικασία απόκτησης, συγκράτησης και χρησιμοποίησης των
πληροφοριών. Το άτομο δηλαδή, “…επιλέγει και προσλαμβάνει τα ερεθίσματα (τα
οποία είναι οι φορείς των πληροφοριών) με τους αισθητηριακούς υποδοχείς, τα
μετασχηματίζει σε μια μορφή μηνυμάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από το
νοητικό του σύστημα, τα επεξεργάζεται, τα συγκρατεί για λίγο ή για πολύ χρόνο και
τα χρησιμοποιεί, όταν τα χρειάζεται” (ό. π., σ. 13). Για έναν από τους
σημαντικότερους εκπροσώπους της Γνωστικής Ψυχολογίας, τον U. Neisser (1967 &
1976), η αντίληψη, η πρόσκτηση της γνώσης και η δραστηριότητα του ατόμου
κρίνονται ως πορείες αλληλεπίδρασης οργανισμού και περιβάλλοντος. Θεωρώντας
ότι η μάθηση είναι διαδικασία ενεργού νοητικής δραστηριότητας του υποκειμένου
και όχι απλής ανταπόκρισης σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος, αποδέχεται τη μελέτη
των γνωστικών λειτουργικών διαδικασιών και δεν αρκείται στη απλή καταγραφή των
παρατηρήσιμων συμπεριφορών.
Η κριτική ανάλυση των υποθέσεων της Γνωστικής Ψυχολογίας εστιάζεται στο
κρίσιμο ερώτημα που τίθεται αναφορικά με τη φύση του «μεγέθους» που
αποκαλείται πληροφορία. Ποια είναι η διάσταση αυτού του μεγέθους; Η κοινωνική, η
ψυχολογική, ή αυτή που αποδίδει η Φυσική στην έννοια του ερεθίσματος; Όπως
παρατηρεί ο Γ. Παπαμιχαήλ (1988, σ. 69-70), “η σύγχυση που προκαλεί ο όρος της
«πληροφορίας-ερεθίσματος» είναι χαρακτηριστική της επιστημολογικής ασάφειας
αυτής της θεωρίας: πράγματι, ενώ η έννοια της πληροφορίας στις κοινωνικές
επιστήμες ενέχει και προϋποθέτει κάποιο νόημα που δεν γίνεται αντιληπτό από το
υποκείμενο παρά από τη στιγμή που αναγνωρίζεται η σημασία του, το ερέθισμα εδώ
κάνει έκκληση στην αποκλειστική «φυσική» διάσταση της σχέσης του οργανισμού με
το περιβάλλον του”. Η προσέγγιση δηλαδή της Γνωστικής Ψυχολογίας απλοποιεί την
ποικιλία του φαινομένου της πρόσκτησης της γνώσης, άρα και της μάθησης, μέσα
από μια σχηματοποίηση, τους «μηχανισμούς», αναδεικνύοντας έτσι την εμπειριστική
όψη της θεώρησης. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα όμως και η από αυτήν
απορρέουσα προσδοκία της μάθησης “…είναι μια διαδικασία μετάδοσης της
ιστορικά συσσωρευμένης ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά και της ανάπτυξης της
νοημοσύνης. …Τα αντιληπτικά ερεθίσματα εννοηματώνονται μόνο στο βαθμό που
αποκτούν συνάφεια με σημασίες, δηλαδή αν λειτουργήσουν ως σημαίνοντα του
16