Starzenie się populacji. Aktywizacja, koprodukcja i integracja społeczna osób starszych

112
3. Współczesne koncepcje polityki publicznej wobec starzenia się ludności
i spowalnia przystosowywanie się do nowych ryzyk socjalnych. Część spośród
tych osób sama uznaje się za wykluczonych społecznie, dokonuje automarginalizacji,
część zaś próbuje wykorzystać tę sytuację w celu realizacji dotychczas
nierozwiniętych zainteresowań.
Ponadto można uznać, iż w ostatnich latach zmieniają się oczekiwania co
do ról społecznych odgrywanych przez osoby w niemobilnym wieku produkcyjnym,
co wiąże się przede wszystkim z ich usytuowaniem między osobami
młodymi i starymi, czyli łącznie w wieku nieprodukcyjnym, a zarazem tuż
przy osobach młodych, które są bardziej mobilne na rynku pracy. Na przykład
William H. Thomas (2011, s. 29) proponuje model współzależności i przepływów
międzypokoleniowych, który obejmuje trzy pokolenia: dzieci i młodzież,
dorosłych oraz ludzi starych. Dzieci i młodzież uczestniczą w pracy dorosłych
oraz okazują wsparcie i życzliwość osobom starszym. Dorośli zapewniają młodszym
żywność, schronienie, ubranie i miłość oraz utrzymanie osobom starszym.
Starsi zaś opiekują się najmłodszymi i wychowują ich oraz wspierają osoby dorosłe.
Uzupełnieniem tego modelu może być wskazanie również innych oczekiwań
wobec osób w niemobilnym wieku produkcyjnym. Współcześnie często zakłada
się także, że osoby te będą: dostarczać korzyści w postaci dochodów i podatków,
wykonując pracę w pełnym wymiarze czasu pracy lub przy wykorzystaniu
elastycznych form zatrudnienia i organizacji czasu pracy; unikać dezaktywizacji
zawodowej i pobierania świadczeń emerytalnych przed osiągnięciem wieku
emerytalnego; wydłużać swoją aktywność na rynku pracy również w okresie po
zdobyciu uprawnień emerytalnych; zwracać uwagę na przejawy dyskryminacji
ze względu na wiek, ale też same nie będą się jej dopuszczać wobec młodszych
i starszych; uczyć się przez całe życie; prowadzić zdrowy styl życia i jak najdłużej
pozostawać w stanie pełnej sprawności fizycznej i psychicznej; jednostkowo
i zbiorowo przygotowywać się do starości; uczestniczyć w aktywności organizacji
publicznych i pozarządowych, w tym w wolontariacie.
Za kluczowe czynniki zmniejszające aktywność społeczną i zawodową osób
starszych, które należy brać pod uwagę podczas planowania interwencji publicznych,
uznaje się zmiany w organizacji pracy oraz technice i technologii (konieczność
zdobywania nowych umiejętności i kwalifikacji, brak szkoleń dla pracowników),
cechy ludzi starych (niski poziom wykształcenia, zły stan zdrowia,
zmęczenie pracą, obawa przed konkurencją ze strony młodych, brak kompetencji
do obsługi nowych technologii) oraz uwarunkowania ekonomiczne i społeczne
(bezrobocie, dyskryminacja ze względu na wiek, zapotrzebowanie rodzin
na opiekę nad wnukami) (Golinowska, 2004, red., s. 205). Uszczegóławiając,
zauważa się jeszcze przynajmniej cztery bariery w zatrudnianiu osób starszych,
które wymagają zniesienia: 1) obawy osób młodych przed konkurencją na rynku
pracy i „blokowaniem” miejsc pracy przez osoby starsze; 2) negatywny stereotyp
starości sprzyjający postrzeganiu osób starszych jako nieaktywnych zawodowo,
w tym odgrywających role babć i dziadków zajmujących się domem i wnukami;