You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ХVII АСЫРДАКИ КЪЫРЫМТАТАР<br />
ЭДЕБИЯТЫНЫНЪ ИЛЕРИЛЕВИ<br />
Къырымда учь бучукъ асыр девамында Герайлар сюлялеси<br />
ханлыкъ япкъан девирде мустакъиль девлет мейдангъа<br />
кетирильди. Къырымтатар халкъы озь девлетчилигине саип<br />
олды. Миллет оларакъ шекилленди. Медениет, икътисадият,<br />
ичтимаиет миллий ренк алып, юксек дереджесине етти. Миллий<br />
медениетни шекиллендирген язылы эдебиятта асыл къырымтатар<br />
тили къулланылды. Амма Къырым Осман императорлыгъынынъ<br />
имаесине кечкен сонъ, Къырым Ханлыгъынынъ ресмий иш<br />
юрютиджи весикъалары тюрк тилинде алынып барылды. Бу ал<br />
эдебий тилимизнинъ ёнелишине тесир этти. Эдебий эсерлерде тюрк,<br />
арап, аджем (фарс) сёзлерининъ ишлетилюви пек кенишледи.<br />
Бу девирде пек чокъ муэллифлер иджат эттилер. Оларнынъ<br />
язгъан эсерлери девир эдебиятымызны зенгинлештирди. Бу<br />
девирдеки эдебият шекиль, мундеридже ве гъае тарафындан<br />
бутюнлей денъишти. Улемалар (дин саасында хызмет эткен<br />
зиялылар, муфти, имам), эдип ве шаирлер тюркий халкълар<br />
дюньясына белли олдылар.<br />
Бойледже, къырымтатар эдебиятынынъ XVII асырдаки деври<br />
гъает махсулдар (зенгин) девир эди. Миллий шиириетте классик<br />
шаркъ шиириетининъ гъазель, месневи, дестан, къошма, шаркъы,<br />
семаи, мустезат киби шекиллери темеллешти. Бу девирде иджат<br />
эткен Джанмухаммед, Ашыкъ Умер, Джевхерий, Исметий киби<br />
бир чокъ муэллифлер эдебиятымызнынъ инкишафына семерели<br />
иссе къоштылар.<br />
Мундеридже, мевзу, жанр джеэтинден зенгинлешкен эдебиятта<br />
диван, тасаввуф, халкъ эдебияты киби ёнелишлернинъ инкишафы<br />
девам этильди. Бу учь ёнелиште саз (ашыкъ) шаирлерининъ<br />
иджады айрыджа ер алды.<br />
Эдебий тиль инкишаф этти. Юкъарыда анъылгъан<br />
муэллифлернинъ арасында Ашыкъ Умер ве Мустафа Джевхерий<br />
классик шиириетнинъ эм диван, эм саз услюбинде иджат эттилер.<br />
Гъает махсулдар олгъан Ашыкъ Умернинъ иджадында<br />
котерильген мевзулар шимдики девирде де пек къыйметлидир.<br />
Онынъ ахлякъий, ашкъий (севги), огретиджи, насиат бериджи<br />
мевзуларгъа багъышлангъан эсерлеринде шаирнинъ акъылидраки<br />
ве тюшюнджеси ифаделене.<br />
Мустафа Джевхерийнинъ шиирлеринде севгилисине, тувгъан<br />
юртуна олгъан асретлиги косьтериле. Омюр ве яшайыш акъкъында<br />
122
Change language