You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
КЪЫРЫМТАТАР ЭДЕБИЯТЫНЫНЪ<br />
АЛТЫН ОРДУ ДЕВРИ<br />
(Могъол истилясындан (1223 с.) Къырым Ханлыгъы<br />
деврине къадар (1428 с.))<br />
Къырымтатар эдебияты тарихында эдебиятымызнынъ<br />
инкишаф эткен ве дургъунлыкъкъа огърагъан девирлери олгъан.<br />
Бу девирлерде эдебият хазинемизни зенгинлештирген бир чокъ<br />
эсерлер язылгъан. Бу эсерлер бугунь де-бугунь эм халкъымызнынъ,<br />
эм де башкъа тюркий миллетлернинъ эдебий вариети сайыла.<br />
IX—X асырларда Ислям динининъ Къырымда кениш<br />
джайрамасы эдебият саасында бир чокъ денъишювлерге ёл ачты.<br />
Арап халкъ агъыз иджадынынъ «Юсуф ве Зулейха», «Лейля ве<br />
Меджнун» киби нумюнелери халкъ арасында айтыла-айтыла<br />
тильде дестан ола. Бу эсерлернинъ эр бири о девирдеки эдебиятнынъ<br />
инкишафына тесир эте. Нетиджеде, Махмуд Къырымлынынъ<br />
«Хикяет-и Юсуф ве Зулейха» дестаны языла. Бу эсер XIII асырда<br />
асыл къырымтатар тилинде язылгъан ильк эсердир.<br />
Дюньягъа мешур «Кодекс Куманикус» латин-аджем-къуман<br />
лугъаты 1245—1295 сенелери Солхатта (Эски Къырымда) языла.<br />
Оны итальян тудджарлары ве ерли улемалар тизе. Бу эсер де Махмуд<br />
Къырымлынынъ «Хикяет-и Юсуф ве Зулейха» дестаны киби асыл<br />
къырымтатар тилинде язылгъан экинджи язылы абиде сайыла.<br />
Тарихтан бильгенимизге коре, 1239 сенеси Къырым бутюнлей<br />
могъолларнынъ къолуна кече. Эки асыр девамында Къырым (1239<br />
сенеден 1428 сенесине къадар) оларнынъ къолунда булуна. Бу<br />
муреккеп девирде язылгъан эсерлернинъ чокъусы элимизге келип<br />
етмеди. Амма бу девирдеки эдебиятымызны зенгинлештирген эсерлернинъ<br />
сайысы аз олса да, олар халкъ вариети олып къалмакъта.<br />
Бу девирлерде де эдебий аят омюрини эп девам эткен.<br />
Къырымнынъ медений меркези олгъан Солхат шеэринде эдебий аят<br />
гурьделенген ве къайнагъан. О девирнинъ буюк улемалары бирибири<br />
иле мында къонушкъанлар, фикир алышып беришкенлер.<br />
Девирлер кечкен сайын мемлекетте пейда олгъан<br />
зорбалыкълардан чокъусы алимлер, улемалар, шаирлер<br />
дигер мемлекетлерге кеткенлер. Оларнынъ базылары мамлюк<br />
султанларынынъ даветинен Мысыр ве Суриеге кеткенлер. Лякин<br />
гъурбетликтеки яшайышкъа даяналмагъанлар, кене де тувгъан<br />
юртуна къайтып, Къырымда иджат этмекни девам эткенлер.<br />
Иште, XIV асырда яшагъан Абдульмеджит эфенди, Ахмедходжа<br />
эс-Сарайий, Тугълуходжа, Тана-Бугъа, Мевляна Исхакъ, Эбубекир<br />
Мухаммед, Сейфи Сарайий киби муэллифлернинъ къыйметли<br />
эсерлери халкъ вариети сайылмакъта.<br />
Бу эсерлерининъ къолумызгъа келип еткен тарихы гъает<br />
84
Change language