187_knyha-1-166

162
«Кефе дестаны»нынъ мундериджеси
Исметийнинъ авам халкъ тилинде язылгъан эсерлеринде
о, яшагъан девирнинъ ичтимаий-сиясий шараити акъкъында
малюмат бериле.
Исметийнинъ «Кефе дестаны» XIX асырнынъ башларында
1813—1814 сенелери язылгъандыр. Бу девирде Русиенинъ
зорбалыгъына чыдап оламагъан халкъ Къырымдан Тюркиеге
иджретликке кетип башлай. Чюнки 1806—1812 сенелери Русие ве
Франция арасында олып кечкен дженк нетиджесинде мемлекетте
кой ходжалыгъы пек агъыр йыкъынтыгъа огърай. Ойле де алы пек
фена олгъан халкънынъ вазиети даа да мушкюллеше. Дженклер,
ачлыкъ, чар ордусына аскерликке алынувы халкъны иджрет
этмеге ве фена алларгъа кельмесине уйтеклей. Бойле вазиет веба
(чума) хасталыгъынынъ джайрамасына себеп ола.
Эпидемия этрафкъа джайрамасын деп, халкъкъа джами ве
кильселерде топлашмагъа ясакъ олуна. Кефе шеэри карантинге
япыла.
Дестанда бу адисе-вакъиалар шаирнинъ сеси иле халкъ адындан
тарифлене. Нетиджеде шаирнинъ сеси халкъ сесинен бераберликте
янъгъырап, айны девирде котерильген муим меселелер буюк
кескинликнен айдынлатыла. Бойле муим меселелер эсернинъ бир
сыра сатырларында тасвир олуна.
«Къарадан эм дерьядан багъланды ёллар,
Башымызгъа недир кельген бу аллар!»
«Севинмедик, биз кульмедик ич бир кунь,
Кучюк-буюк — эпимиз олдыкъ тамакюн».
«Одунымыз ич булунмаз, эм ёкътур комюр,
Устюмиз ачыкътыр, ягъмакъта ягъмур».
«Насыл бир зулумдыр язылды башкъа,
Захиресиз, согъумсыз къалдыкъ къышкъа».
Бу сатырларда халкъ сымасы тасвираты авам халкъ тилинде
къулланылгъан бедиий тасвирий васталарнен беян олуна:
«Яшавдан, джанындан усланды, олдыкъ тамакюн, заметлендик,
ёкъ хидает, олса эди бир мерамет, эмир олды татлы джаным
больмеге, кок юзюне чыкъты аналар сеси» киби ибарелер ве
сатырларда халкъ тилиндеки нефислик ве бедиетлик ачыкъ-