You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
(ХVII асыр)<br />
XVII асырнынъ шаири — Джанмухаммеднинъ ады къырымтатар<br />
эдебияты тарихында эки бинъ сатыргъа якъын «Тогъай бей»<br />
серлевалы дестанынен беллидир.<br />
Джанмухаммеднинъ «Тогъай бей» реалистик дестаны<br />
акъкъындаки ильк малюматны 1920 сенелерде алим, тарихчы ве<br />
языджы Осман Акъчокъракълы тапкъан.<br />
Дестаннынъ тапылув тарихы гъает меракълыдыр. Осман<br />
Акъчокъракълы ве Усеин Боданинский тарафындан 1925<br />
сенесининъ язында тешкилятландырылгъан этнографик экспедиция<br />
ильмий-тедкъикъий ишлер алып бара. Олар Судакъ<br />
районынынъ Къапсихор коюнде яшагъан Аджы Али Эфенди<br />
къартнынъ эвинде джыйынтыкъ тапалар. Бу ипрангъан къалын<br />
джыйынтыкъта буюк бир дестан язылгъаны анълашыла. Эсерде<br />
тасвир олунгъан вакъиалар исе 1648—1651 сенелерге аит олгъаны<br />
белли ола. Дестанда Тогъай бей ве Богдан Хмельницкийнинъ<br />
Лехистангъа япкъан сеферлери акъкъында икяе этиле. Ондан да<br />
гъайры бу дестан сеферде иштирак эткен Джанмухаммед адлы<br />
бир шаир тарафындан язылгъаны да белли ола. Джанмухаммед<br />
Тогъай бейнинъ киеви экен.<br />
Шимди элимизде эки бинъ сатыргъа якъын дестаннынъ тек<br />
етмиш секиз сатырдан ибарет бир парчасы булунмакъта.<br />
Джанмухаммеднинъ «Тогъай бей» дестанында украин<br />
халкъынынъ лех магнатлары ве шляхтичлерине къаршы куреши<br />
тасвирлене. (Лех магнатлары ве шляхтичлери украин халкъыны<br />
ХIV асырдан берли эзип кельген). XVII асырнынъ орталарында<br />
украин гетманы Богдан Хмельницкий Къырым ханына мураджаат<br />
эте. Бирлешип, умумий душмангъа къаршылыкъ косьтермеге<br />
чагъыра. Хан украин казакларынынъ теклифини къабул эте.<br />
Хан ярдым косьтерюв ишини белли сераскер Тогъай бейге буюра.<br />
Полония къыралы IV Владислав Къырым ве Украинаны алып,<br />
халкъыны эсир этмеге истей. Нетиджеде, IV Владиславнынъ бу<br />
гъарез мерамы украин ве къырымтатар халкъыны бирлештире.<br />
«Тогъай бей» дестанында акс олунгъан вакъиаларда тарихий<br />
шахысларнынъ (прототиплернинъ) сымалары бедиетлик иле<br />
тасвирлене. Мында миллий аньанелернинъ зенгинлиги буюк<br />
кямилликнен ишлетиле. Бутюн бу хусусиетлер Джанмухаммеднинъ<br />
бедиий сёз устасы олгъаныны косьтере, эдебиятымызны<br />
миллий аньанелернен зенгинлештиргенини тасдыкълай.<br />
124<br />
Суаллер ве вазифелер:
Change language