187_knyha-1-166

киби дёртлюкте тюрк халкъынынъ мусафирпервер, инсансевер
чизгилери тасвирлене. Халкъларгъа насиат ве огют бериле. Мусбет
чизгилернинъ саиби олып етишмек ичюн несиллерге ёл-ёрукъ
косьтериле.
Огют сёзю — огют, акъыл огретмек, бир де бир ишнинъ
беджерильмесине ёл-ёрукъ косьтермек деп анълатыла:
«Огъул, менден огют алмакъны эр вакъыт Танърыдан тиле.
Улькенъде буюк инсан олып, бильгинъни этрафтакилерге
огрет»
киби мисали иле изаатлана. Бу сатырларда тюрк халкъынынъ
бильгиге ынтылувы тариф олуна. Тюрк халкъынынъ
бильгини этрафкъа дагъытув киби маарифпервер чизгилери
шерефлендириле. Несиллерге насиатлар бериле. Эйилик япувнынъ
бир ёлу косьтериле.
Эшитти сёзю:
«Къулакъ эшитсе — гонъюль билир,
Козь корьсе — джошкъунлыкъ келир»
киби аталар сёзюнен анълатыла. Бу сатырларда инсан
психологиясынынъ хусусиетлери акс олуна. Сёзнинъ ве гузель
муамеленинъ (мунасебетнинъ) инсан гонълюне олгъан эйи
тесири косьтериле. Халкъымыз арасында сёзнинъ эмиети «Яхшы
сёз — джан азыгъы, яман сёз – баш къазыгъы» киби аталар сёзюнде
бильдириле. Бу эки аталар сёзюнинъ арасында буюк якъынлыкъ
бар.
Эсерде докъуз юз йыл эвель ата-деделеримиз йипек мендиль
(явлукъ) алып юрьгенлери, урбаларыны утюлемек ичюн утю
къуллангъанлары да косьтериле. Ондан да гъайры бу эсерде
тюркий халкъларнынъ къадынларгъа, балаларгъа нисбетен
олгъан сайгъы ве иззетлери киби, огренмеге ве ибрет алмагъа
ляйыкъ олгъан бир чокъ мисаллер де бардыр.
Бойледже, Махмуд Кашгъарийнинъ «Дивану лугъат-ит-тюрк»
сёзлюги пек къыйметли эсердир. Лугъатта о девирде язылгъан
эсерлернинъ бедиетлик дереджеси косьтериле. XI асырда яшагъан
тюркий халкъларнынъ урф-адетлери, яшайыш тарзлары ве
рухиет дюньясы (психологиясы) тасвир этиле. Бутюн бу меселелер
эсернинъ эмиетли ве къыйметли тарафларыны /джеэтлерини/
тешкиль этелер.
32