187_knyha-1-166

Укюм чыкъарыр экенлер, укюмни денъиштирмеге
манъа мин тапамазлар.
киби сатырларда эрбапларнынъ эйи табиат чизгилери, ахлякъы,
джемиет арасындаки мунасебетлери де (аллегорик) шекильде
тасвир олуна.
Бу дёртлюклерде инсанлар арасындаки мунасебетлер
акъкъында айтыла.
Меселя:
«Конъюль кимни севсе, корюр козьде ол,
Козюнъ къанча бакъса, учар юзьде ол,
Конъюльде эрсе арзу, тилек,
Агъыз ачса, барча тилин сёзде ол».
46
Гонъюль кимни севсе, корер козь оны,
Козюнъ не къадар бакъса, учар хаялы онынъ
Гонъюльде олса не къадар арзу, тилек,
Агъыз ачса, о къадар чокъ сёйлер оны.
киби дёртлюкте анъ, гонъюль киби анъламлар акъкъында
айтыла. Анъ ве гонъюль арасындаки дава тасвирлене.
Юсуф Баласагъунлынынъ «Къутадгъу билиг» дестанында бир
сыра тербиевий-ахлякъий меселелерге багъышлангъан бейитлер
де бар. Меселя: «Укюмдар — миллетини, аиле башлыгъы — аиле
азаларыны окъутмагъа меджбурдыр». Я да: «Кенди эйилигинъни
истеме, бейинънинъ эйилигини исте. Бейинънинъ эйи олувы —
халкънынъ файдасыдыр».
Бутюн бу мисаллерде шаир инсанларгъа насиат бере, оларны
яшамагъа огрете, омюрде расткельген алларны анълатып, оларгъа
ёл-ёрукъ косьтере. Бу насиат бериджи ве огретиджи васиетлер
аталар сёзлери, айтымларда бериле.
Насиат берген ве яшамагъа огреткен эсерлерге дидактик эсерлер
дейлер. Чокъ йыллар девамында олып кечкен вакъиаларны
ве кениш тарихий муитни тасвирлеген эсерлер эпик эсер (эпопея)
сайылыр.
Юсуф Баласагъунлынынъ дестанында бу эки хусусиет
бирдемликте берильгени ичюн бу эсер эпик-дидактик дестандыр.
Демек, чокъ сенелер девамында олып кечкен вакъиаларны
тасвирлеген, инсанларгъа насиат берген ве яшамагъа огреткен
эсерлерге эпик-дидактик эсер дерлер.
Бойледже, буюк колемли эпик-дидактик эсер яратмагъа
мувафыкъ (наиль) олгъан муэллиф 1069—1070 сенелери
къараханлылар (ханлар сюлялеси) девлетининъ меркези —