Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
158<br />
КЪЫРЫМТАТАР ЭДЕБИЯТЫНЫНЪ РУС<br />
ИСТИЛЯСЫ ДЕВРИ<br />
(Рус истилясындан (1783с.) «Терджиман» газетасынынъ<br />
чыкъып башлагъанына (1883 с.)<br />
къадар девир)<br />
Къырымтатар эдебияты тарихында Къырым Ханлыгъы деври<br />
пек гурьдели инкишаф эткен девирдир. Бу вакъытта пейда<br />
олгъан эдебият мундеридже, гъае, мевзу, шекиль джеэтинден<br />
гъает зенгин асабалыкъ сайыла. Бу девирде язылгъан эсерлерни<br />
миллийлик дуйгъусы киби чизги айыра. Миллийлик дуйгъусы иле<br />
ашлангъан бу эдебият классик асабалыгъымызнынъ къыйметли<br />
къазанчыдыр. Олар бугунь де бугунь эдебий вариетимизнинъ<br />
классик джевхерлеридир.<br />
Орта асыр къырымтатар эдебиятында бу девирде буюк бир<br />
джерьян яратылды. Чюнки бу девирде халкъынынъ келеджегини<br />
къайгъыргъан укюмдарлар бар эдилер. Олар эдебиятымызны<br />
джан-юректен севгенлер, онынъ илерилев эснасына къолтуткъанлар.<br />
Озьлери де бутюн сулялеси иле онъа хызмет эткенлер,<br />
къыйметли эсерлер язгъанлар.<br />
Амма девирлер денъише. 1783 сенеси Русие Къырымны запт эте.<br />
Чар укюмети тувгъан юртумызнынъ эр бир кошелеринде озюнинъ<br />
зорбалыгъыны эп арттыра. Чар укюмети 1853—1859 сенелери<br />
Къырым даки махсулдар топракъларны чекип алып, миллетни<br />
юртундан къурутмакъ ёлларыны арамагъа башлай. Халкъны<br />
меджбурий иджретлик ёлуна къоя.<br />
<strong>187</strong>4 сенесининъ январь айынынъ биринден къырымтатар<br />
яшларынынъ къанун боюнджа чар ордусына аскер алынувы<br />
иджретликке кетювни кескинлештире. Чар укюметининъ бойле<br />
зорбалыгъы алтында Къырымдаки ичтимаий аят денъише,<br />
халкънынъ омюри агъырлаша. Бу девирде къырымтатар<br />
халкъынынъ буюк къысмы зорбалыкъ эсаретинден къуртулмакъ<br />
ичюн Тюркиеге иджрет эте. Окъугъан ве язгъан инсанларнынъ<br />
сайысы эксиле. Медений ве эдебий иджаткъа истек сёне. Кениш<br />
кутьле арасында яшайыш хорлукълары арткъан сайын классик<br />
эдебият унутыла башлай. Медений инкишаф, бедиий иджат юз<br />
йылдан зияде меджбурий дургъунлыкъкъа (токъталувгъа) укюм<br />
этиле. Бу девир эдебиятта «къара асыр» деври деп адландырыла.<br />
Нетиджеде, ХХ асырнынъ биринджи черигиндеки девирде<br />
къырымтатар эдебиятынынъ инкишафы эр бир джеэттен<br />
(тарафтан) зайыфлаша.<br />
Бу вазиетте эвель язылгъан классик эсерлернинъ мевзу, гъаеси,<br />
шиирий тизилиши, шекиллери, бедиий тасвирий васталары
Change language