Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
“Venezia e Bisanzio, incontro e scontro tra Oriente ed Occidente”<br />
Atti del convegno tenutosi a Venezia, 10-11 dicembre 2011<br />
<strong>Porphyra</strong>, giugno 2012, n. XVII<br />
decursis dari consuevit. Sed hoc dumtaxat* iis, <strong>qui</strong> sub adspectu antistitum dederint,<br />
placuit relaxari. 48<br />
Una siffatta “svolta”, illo tempore, era auspicata dal timore che il<br />
classico judex, probabilmente pagano, poteva venir meno a quei principi<br />
che in epoca moderna riconduciamo sotto il nomen di “terzietà” che<br />
connotano l’organo giudicante. E sebbene s’introduceva un correttivo atto<br />
ad e<strong>qui</strong>parare la posizione dei cristiani, tuttavia, nella species di una<br />
controversia che interessava finanche un “non” cristiano, convocato<br />
inaudita altera pars davanti al religioso, si “capovolgevano” ex abrupto i<br />
termini della questione, riproponendo la medesima problematica, e,<br />
sacrificando finanche l’aspirazione “egualitaria” sull’altare d’una presunta<br />
filia sacerdotale e della particolarista «simpatia» della factio a cui lo si<br />
ascriveva.<br />
Orbene, occorre analizzare le ripercussioni epistemiche del favor<br />
ecclesiae che comportavano prettamente la costituzione di uno specifico<br />
patrimonio capace di sostentare gli ecclesiastici e di sostenere le loro<br />
actiones.<br />
A corollario dell’evergetismo imperiale declinato in termini<br />
cristiani, che si concretizzava nell’evangelica charitas, l’Augusto<br />
legislatore suscitava nei “maggiorenti” del popolo, con plurime<br />
sollecitazioni, il desiderio dell’emulatio della condotta imperiale, offrendo<br />
loro finanche precise direttive.<br />
Una prima costituzione, difatti, costituendo l’istituto ecclesiastico<br />
quale possibile oggetto della testamenti factio passiva, giustificava, in tal<br />
guisa, il possesso dei beni temporali in capo alla medesima, ed apponeva il<br />
“sigillo” della auctoritas cesarea, che s’opponeva quale “correttivo<br />
ragionato” alla vexata paupertas evangelica:<br />
pro sua sollicitudine observare debebit, ut, si ad episcopale iudicium provocetur,<br />
silentium accommodetur et, si <strong>qui</strong>s ad legem christianam negotium transferre voluerit et<br />
illud iudicium observare, audiatur, etiamsi negotium apud iudicem sit inchoatum, et pro<br />
sanctis habeatur, <strong>qui</strong>d<strong>qui</strong>d ab his fuerit iudicatum: ita tamen, ne usurpetur in eo, ut unus<br />
ex litigantibus pergat ad supra dictum auditorium et arbitrium suum enuntiet. Iudex enim<br />
praesentis causae integre habere debet arbitrium, ut omnibus accepto latis pronuntiet. 49<br />
Tale volontà imperiale si perfezionava, ipostatizzandosi in una<br />
innovativa disciplina legislativa che, trascendendo qualsiasi prescrizione<br />
previgente lo ius civile, venne instaurata a mezzo della constitutio del 321<br />
indirizzata «ad popolum»:<br />
…Habeat unus <strong>qui</strong>sque licentiam sanctissimo catholicae venerabilique concilio<br />
decedens bonorum quod optavit relinquere. Non sint cassa iudicia. Nihilest, quod magis<br />
hominibus debetur, quam ut supremae voluntatis, post quam aliud iam velle non possunt,<br />
liber sit stilus et licens, quod iterum non redit, arbitrium. 50<br />
Il provvedimento come sottolinea il Dovere, concedeva l’impensata<br />
facoltà di tradere iure hereditatis, secondo l’arbitrio del testatore, i propri<br />
48 CTh. 1, 27, 1.<br />
49 CTh. I 27, 1.<br />
50 CTh. 16, 2, 4; CI. 1, 2, 1.<br />
23