De middeleeuwen - Averbode

Op eigen benen
De kern van een middeleeuwse abdij bestond uit
een kerk, die was omgeven door de binnentuin,
de slaapzaal, de eetruimte, opslagplaatsen en
de keuken. Daaromheen stonden de verblijven
voor de novicen, de bedienden en de gasten.
Belangrijke gebouwen waren de bibliotheek en
het scriptorium – de schrijfruimte. Verder waren
er een bakkerij, een molen, een brouwerij, een
school, een ziekenhuis, een boomgaard, een
moestuin, een graanschuur, kippen- en ganzenrennen
en veestallen. Het was belangrijk dat de
monnikengemeenschap helemaal in haar eigen
behoeften kon voorzien.
De abdij leek wel wat op een grote burcht of een
versterkte stad. Abdijen hadden vaak veel land
in bezit. Dat vond men niet tegenstrijdig met
het ideaal van armoede. Armoede betekende dat
men individueel bezit vrijwillig afwees. En dat
was iets anders dan een leven in materiële armoede
leiden.
3. De regel van Benedictus
‘Cap. 33. Niemand heeft iets in eigendom. Een broeder kan volstrekt
niets als zijn eigendom beschouwen: geen boek, geen
pen, helemaal niets. Hij mag evenmin beschikken over zijn
lichaam of handelen volgens eigen ideeën.
Cap. 48. In de veertigdaagse vastentijd moet iedere monnik
een boek uit de bibliotheek krijgen en dat van voren naar achteren
lezen. Van Pasen tot 1 oktober zullen de broeders van
zeven tot tien uur handwerk verrichten. Van tien tot twaalf
zullen ze zich bezighouden met lezen.
Cap. 56. Als een van de broeders bij het een of andere werk – in
de keuken, de kelder, de bakkerij of de tuin – of bij de uitoefening
van een ander ambachtelijk werk iets verkeerds heeft
gedaan, of iets heeft gebroken, moet hij het dadelijk zeggen aan
de abt of de vergadering. Hij moet zich ook verontschuldigen.
Als hij dat niet doet en het wordt achteraf door iemand anders
uitgebracht, zal hij een zwaardere straf krijgen.
Cap. 66. Indien mogelijk moet het klooster zo zijn ingericht, dat
alles wat er nodig is, zich binnen de muren bevindt, zoals water,
een molen, een tuin, een bakkerij, en dat ook de verschillende
ambachten binnen het klooster kunnen worden uitgeoefend,
zodat de monniken niet buiten het klooster hoeven rond
te zwerven; want dat is volstrekt niet goed voor hun ziel.’
Geciteerd in: Elke Landuyt, Met monnikengeduld: de cultuur
van de abdij Sankt Gallen, Antwerpen, 1997, p. 8 en 27.
4. Ouders brengen hun zoon naar een adbij.
Anonieme miniatuur in Gratianus, Concordia Discordantium
Canonum, Frankrijk, dertiende eeuw. Laon, Bibliothèque municipale,
fol. 53.
102 / arbeid
Oblaten
In de vroege middeleeuwen waren de meeste nieuwe
monniken zogenoemde oblaten. Dat waren kinderen die
al op jonge leeftijd aan kloosters werden geschonken.
(ill. 4) Zo’n schenking was duur: de ouders moesten betalen
voor de opvoeding die hun kind in de abdijschool
zou krijgen. 79 Alleen welgestelde, adellijke ouders
hadden de middelen om hun kinderen weg te schenken.
Na hun opleiding werden de oblaten als monnik of non
opgenomen in het klooster. In een middeleeuws klooster
liepen dus heel wat kinderen rond. Intredende volwassenen
waren eerder uitzondering dan regel.
Het klinkt wreed dat ouders hun kinderen weggaven. Maar
voor de adellijke families was het een manier om hun band
met het klooster te versterken. Zo konden ze er zeker van
zijn dat er altijd iemand voor hen zou bidden. Ook aanzien
speelde een rol: wie een kind schonk, maakte voor iedereen
duidelijk hoe rijk zijn familie was. Bovendien was het
leven in een abdij vrij veilig en comfortabel.
Ook meisjes werden als oblaat geschonken. Tot de achtste
eeuw bestonden er enkele dubbelkloosters, waarin nonnen
en monniken samen onder één dak woonden. Vanaf
de achtste eeuw waren er alleen nog afzonderlijke vrouwenkloosters,
met een vrouw aan het hoofd: een abdis.
Toch hadden de zusters altijd enkele priesters nodig –
mannen dus – om de mis op te dragen en de biecht af te
nemen. 67 Tot de twaalfde eeuw waren er maar weinig