De middeleeuwen - Averbode

derde van de bevolking aan de gevolgen ervan. In de
Lage Landen lag het sterftecijfer iets lager. Tijdgenoten
spraken van de ‘pest’, maar of het inderdaad om die
ziekte ging, is niet helemaal zeker. Het is wel een feit dat
de Zwarte Dood een van de dodelijkste rampen is die de
mensheid ooit heeft getroffen.
De epidemie begon op de Aziatische steppen. De dragers
van de ziekte waren rattenvlooien. Schepen van kooplieden
vervoerden ratten met besmette vlooien naar havens in
Italië. Van daaruit voerden soldaten, zeelieden en kooplui
de vlooien in hun kleding over grote afstanden mee. Ook
de slechte hygiënische omstandigheden in de steden – de
open riolen en het afval op de straten en in de grachten –
108 droegen bij tot de snelle verspreiding van de ziekte.
Veel middeleeuwse steden en dorpen waren een paradijs
voor honden, varkens, ratten en ander ongedierte. Bovendien
was de Europese bevolking al verzwakt door ondervoeding.
Daardoor was ze extra gevoelig voor ziektes.
Er stierven zo veel mensen – armen én rijken – dat het
vaak onmogelijk was om hen een fatsoenlijke begrafenis
te geven. De doden werden in massagraven gegooid. (ill.
4) Soms bleven ze gewoon liggen in hun huizen of op
straat. Pestlijders werden gemeden, zelfs door hun buren,
vrienden en familie. Weinig priesters durfden de zieken
het sacrament van het heilig oliesel 67 toe te dienen,
uit angst om zelf ook ziek te worden.
De middeleeuwers hadden geen verklaring voor die
ramp. Ze hadden nog geen idee dat de ziekte werd veroorzaakt
door bacteriën. 85 Velen beschouwden de
epidemie als een straf van God. 18 Ze smeekten om
genade door te bidden, te vasten en geld aan de kerk
te schenken. Er werden ook grote religieuze processies
70 georganiseerd: eerst om het onheil af te wenden,
en later, als de pest verdwenen was, om God te danken.
2. Honger in Hoei
Een middeleeuwse kroniekschrijver zoekt een verklaring voor
de hongersnood in Hoei in 1315 en 1316.
‘Omstreeks Sint-Jan [24 juni] 1315 72 is een zeker bederf
van de lucht opgetreden. Daardoor zijn vanaf die dag zulke
regens over het aardoppervlak gestroomd, dat het koren, dat
toen gezond op de velden stond, en andere voedingsmiddelen
waarvan het volk moest leven, zijn gaan rotten. Daardoor hebben
veel mensen ernstige ziektes opgelopen. Bovendien is er
dat jaar [het paasjaar 1315] 73 omstreeks het begin van de
vasten [feitelijk 1316] een staartster gezien die een voorteken is
van een grote sterfte in de toekomst.’ 18
Naar: Chronique de 1402 (geciteerd in: Jan Buisman, Duizend jaar
weer, wind en water in de Lage Landen, 2, Franeker, 1996, p. 56).
In quarantaine
De middeleeuwers hadden er geen idee van dat de
Zwarte Dood door rattenvlooien werd verspreid.
Maar dat de ziekte erg besmettelijk was, was al snel
duidelijk. In Milaan werd het verkeer naar de stad
daarom streng gecontroleerd. Besmette huizen,
straten en wijken werden helemaal afgesloten. Die
maatregelen hadden effect: slechts 15 procent van
de Milanese bevolking stierf aan de pest.
Het sterftecijfer in de Duitse stad Neurenberg lag
nog lager. Dat kwam door de strenge maatregelen
die het stadsbestuur had getroffen. Wegen werden
verhard en goed geveegd, burgers moesten
hun eigen huisvuil verwijderen en de stad had wel
veertien openbare badhuizen. Venetië deed het
weer anders. Iedereen die de stad wilde betreden,
moest eerst veertig dagen op een eiland verblijven,
in quarantaine. Het woord ‘quarantaine’ betekent
letterlijk ‘periode van veertig dagen’. Wie
daarna nog leefde en gezond was, mocht Venetië
binnen.
3. De verspreiding van de pest in
Europa tussen januari en juni 1348.
oorlog / 147