De middeleeuwen - Averbode

Vanaf de achtste eeuw begon het landschap opnieuw te
veranderen. Dat kwam vooral door de groei van de bevolking
en ook wel door het aantreden van een nieuw
koningshuis in het Frankische Rijk. De Karolingische koningen
namen de touwtjes steviger in handen dan hun
voorgangers, de Merovingers. De nederzettingen groeiden
weer, er kwamen meer handelsroutes en aan zee werden
nieuwe havens aangelegd – die van Brugge bijvoorbeeld.
Grootgrondbezitters stampten op het platteland domeinen
uit de grond. Dat waren grote landbouwnederzettingen
waar boeren een deel van de gronden bewerkten voor de
eigenaar en een deel voor zichzelf. In het landschap verschenen
ook grote abdijen met veel grond eromheen.
Door de domeinen en de abdijen ging het landschap er
heel anders uitzien. Het bos werd een beetje teruggedrongen.
Maar er bleef nog veel ‘woeste grond’ over – bos,
maar ook heide en veengebied, bijvoorbeeld in de Kempen.
Vanaf de negende eeuw daagden er belagers op uit het
noorden. Om zich te verdedigden tegen de dreiging van
de Vikingen, bouwden de mensen nieuwe versterkte nederzettingen
aan de kust. Rond die vestigingen werd een
wal, een gracht of een houten omheining opgetrokken.
De volle middeleeuwen
De volle middeleeuwen – de elfde en de twaalfde eeuw
en de eerste helft van de dertiende eeuw – was de pe-
10 /
riode van de grote ontginningen. Het natuurlandschap
verdween steeds meer. (ill. 3) Bossen werden omgevormd
tot akkerland. Dat was nodig, omdat de bevolking
snel groeide. Er was meer voedsel nodig en meer
hout om woningen te bouwen. Sommige gebieden zoals
het Hallerbos, het Meerdaalwoud en de Kalmthoutse
heide ontsnapten aan de middeleeuwse – en de latere –
ontginningswerken. Ze dienden als jachtgebied voor de
koningen en de graven. (ill. 2) Ook in het kustgebied
werden nieuwe gronden in gebruik genomen. De mensen
wonnen grond op de zee door dijken te bouwen en
grachten aan te leggen – dat heet ‘inpolderen’. De kustlijn
kreeg nog meer haar hedendaagse vorm.
Op al die nieuwe gronden werden nieuwe woningen
gebouwd. Die werden ingeplant langs wegen en niet
meer kriskas door elkaar zoals daarvoor. De nieuwe dorpen
kregen steevast een nieuwe kerk. Er verrezen nog
meer abdijen – bijvoorbeeld de abdij van Ter Duinen, die
in het kustgebied heel wat grond in bezit kreeg. Sommige
domeinen werden verder uitgebouwd. De woning
van de heer werd gebouwd op een hoogte, om te benadrukken
hoe belangrijk hij was. Zo’n verhoogde woning
heette een ‘motte’. Sommige daarvan werden opgetrokken
uit steen; ze werden kastelen. Ten slotte groeiden in
de volle middeleeuwen opnieuw echte steden. Ook die
ommuurde centra van handel, bestuur, religie en intellectueel
leven, met veel stenen gebouwen, waren nieuw
in het middeleeuwse landschap.
3. Mannen
bouwen een brug
en leggen een
nieuwe weg tussen
twee steden aan.
Houthakkers vellen
de bomen van een
bos.
Anonieme miniatuur
(Willem Vrelant?),
in Jacques
de Guise, Chroniques
de Hainaut,
vertaald door
Jean Wauquelin,
1448-1453. Brussel,
Koninklijke Bibliotheek
van België,
hs. 9242, fol. 270v.