De middeleeuwen - Averbode

mogelijkheden voor vrouwen die een religieus leven wilden
leiden. Vrouwenkloosters waren vrij zeldzaam. 144
Schrijven en verluchten
Zeker in de vroege middeleeuwen behoorden monniken
tot de weinige mensen die konden lezen en schrijven.
42 Abdijen waren daardoor ook belangrijke culturele
centra. De kloosterbibliotheken bezaten soms wel enkele
honderden handschriften; dat was heel veel in die tijd.
Daaronder waren vooral Bijbelse en religieuze handschriften
en teksten uit de oudheid. Boeken werden bij uitstek
gezien als de bronnen van wijsheid en waarheid. Nieuwe
kennis vergaren – door eigen onderzoek te doen bijvoorbeeld
– hoorde niet bij het monnikenideaal. De monniken
wilden vooral de bestaande kennis bewaren en doorgeven.
De kloosters ontvingen vaak boeken als geschenk of uit
erfenissen, zowel van leken als van geestelijken. Maar de
meeste boeken werden vervaardigd in de eigen scriptoria
of schrijfruimtes. Kloosters wisselden onder elkaar
handschriften uit, om ze te kunnen overschrijven. De
kopiisten schreven op perkament – de bewerkte huid
van een koe of een schaap. Het overschrijven gebeurde
5. De kopiist Jean Miélot aan het werk in zijn atelier. Hij
schrijft aan een lessenaar; het boek dat hij overschrijft, ligt
op een lessenaar daarboven. In zijn rechterhand heeft hij een
schrijfstift, in zijn linkerhand een mesje, waarmee hij eventuele
schrijffouten kan wegschrapen.
Miniatuur van Jan Tavernier, in Jean Miélot, La Vie et miracles
de Notre Dame, Vlaanderen, 1465. Parijs, Bibliothèque nationale,
ms. fr. 9198, fol. 19.
met ‘monnikengeduld’. (ill. 5) Een goede kopiist vorderde
hooguit enkele bladzijden per dag. Het overschrijven
van een bijbel nam dus vele maanden in beslag.
Kopiëren was een nederig en zwaar werk. Daardoor was
het de ideale handenarbeid volgens de regel van Benedictus.
In de winter was het koud en donker in de scriptoria.
Kopiëren kon dan maar gedurende enkele uren per
dag, als het licht was. Kaarsen waren absoluut verboden:
het brandgevaar was veel te groot.
De gekopieerde handschriften werden soms versierd
met initialen – de versierde beginletters van een tekst –
(ill. 1) en ingekleurde miniaturen, zoals je er veel ziet in
dit boek. De miniaturen dienden als versiering of ‘verluchting’,
maar ze hadden ook een opvoedende functie.
Ze verduidelijkten het geschreven woord. 91 Daarnaast
waren rijk versierde handschriften met miniaturen
een teken van de rijkdom van een klooster.
arbeid / 103