De middeleeuwen - Averbode

die bedacht. Een ridder mocht niet vechten op kerkelijke
feestdagen 71 en tijdens de vasten en de advent.
Dat heette de ‘godsvrede’. Hij mocht geen weerloze
mensen zoals priesters, vrouwen, pelgrims, kooplieden
en arme boeren aanvallen. Hij mocht alleen de wapens
opnemen
voor een verheven doel, zoals een kruistocht.
133 Waarden zoals moed, trouw en kameraadschap
waren erg belangrijk, net als de bescherming van de
zwakken en de dienstbaarheid aan de kerk en het geloof.
(ill. 8) De riddercode was vooral een ideaal. In de
praktijk waren niet alle ridders zo ridderlijk.
De ridderidealen werden niet alleen verspreid door de
kerk, maar ook via ridderromans. Vanaf de twaalfde
eeuw werden die vooral aan de vorstenhoven erg populair.
Ridders moesten vanaf dan niet alleen dapper en
onverschrokken zijn, ze dienden zich ook ‘hoofs’ te gedragen,
vooral in het gezelschap van vrouwen. ‘Hoofs’
betekende dat ze moesten leven zoals het hoorde aan
een hof. Dat hield bijvoorbeeld in dat ze aanklopten
voordat ze een kamer binnengingen, dat ze niet dronken
met hun mond vol en niet spuwden in hun beker
wijn. Een hoofse ridder mocht ook niet te direct zijn
liefde verklaren aan een vrouw – integendeel zelfs, hij
moest liefst een beetje dubbelzinnig blijven. Hoofs zijn
leek af en toe op een spel.
9. Twee ridders
gaan elkaar met een
stootlans te lijf op
een toernooi.
Miniatuur van Loyset
Liédet, in Histoire
d’Olivier de Castille
et Artus d’Algarbe,
Brugge, omstreeks
1470-1480. Parijs,
Bibliothèque
nationale, ms. fr.
12574, fol. 48v.
132 / oorlog
Riddertoernooien
Een favoriet tijdverdrijf van de adel was het toernooi,
waar ridders tegen elkaar streden voor de eer. Aanvankelijk
was vooral de ‘mêlée’ populair – daarbij gingen
twee ridderlegers elkaar te lijf, net zoals op het slagveld.
Vanaf de twaalfde eeuw kreeg de ‘joute’ de overhand.
Daarbij stormden twee individuele ridders met lange
stootlansen op elkaar af. (ill. 9) Geregeld bekochten de
deelnemers zo’n gevecht met hun leven, of ze raakten
hun paard of hun wapenrusting kwijt, omdat ze de winnaars
losgeld moesten betalen. De dames keken toe, net
zoals in de ridderromans. Er waren prijzen te winnen,
maar het was de ridders vooral te doen om de eer en de
roem. Bovendien was het toernooi een goede training
voor wanneer er een echte oorlog uitbrak.
8. ‘Laten we ridderlijk vechten’
Elegast is het voorbeeld van de echte ridder. In een tweekamp
steekt hij zijn tegenstander uit het zadel. Elegast zegt:
‘Stijg weer op uw paard. Laten we ridderlijk
vechten; ik heb liever dat men mij prijst
dan dat ik u oneervol zou doden,
ook al zou ik daardoor in de strijd blijven.’
Naar de anonieme ridderroman Karel ende Elegast, 1270
(geciteerd in: Frits van Oostrom, Stemmen op schrift, p. 238).