De middeleeuwen - Averbode

nig centraal gezag had, konden de Vlaamse graven hun
bestuur geleidelijk nog krachtiger maken. 48
De elfde en de twaalfde eeuw
Vanaf de elfde eeuw ontwikkelden zich steeds meer zogenoemde
territoriale vorstendommen zoals Vlaanderen.
De graven van Leuven, Namen, Henegouwen en Loon
– ongeveer de huidige provincie Limburg – ‘vergaten’
dat ze leenmannen van de koningen waren. Ze gedroegen
zich als koningen op hun eigen grondgebied en ze
ondernamen pogingen om hun bestuur te centraliseren,
net zoals de koningen dat probeerden. 50 Het besef
groeide dat grote gebieden meer macht hadden. Zo
raakten Henegouwen en Vlaanderen eind twaalfde eeuw
door een huwelijk met elkaar verbonden.
Toch behield het graafschap Vlaanderen een voorsprong
op de andere vorstendommen. In de elfde eeuw slaagden
de Vlaamse graven erin gebied van de Duitse keizer te veroveren,
ten oosten van de Schelde. Het graafschap bestond
voortaan uit Kroon-Vlaanderen – ten westen van de Schelde,
met de Franse kroon als leenheer – en Rijksvlaanderen,
dat de Duitse koning of keizer als leenheer had.
In de twaalfde eeuw bezorgden de graven Diederik en
Filips van den Elzas Vlaanderen zelfs internationaal aan-
zien. Ze speelden een belangrijke rol in de kruistochten.
133 Ze zetten Vlaanderen ook economisch op de kaart,
onder meer door havens aan te leggen, zoals die van
Nieuwpoort en Damme. 26 Brugge werd een draaidraaischijf van de handel. In Gent, Ieper en Rijsel ontwikkel-
56 / volk en macht
de zich een bloeiende lakennijverheid. Ook Atrecht en
Dowaai werden belangrijke steden. Ten slotte maakten
de graven een begin van de centralisatie van de rechtspraak
en de vorstelijke boekhouding. Ze stelden baljuws
aan als ambtenaren.
De dertiende eeuw
Het bleef Vlaanderen niet voor de wind gaan. De Franse
koning Filips II 53 wilde opnieuw meer zeggenschap
hebben over het graafschap, dat zich gedroeg alsof het
helemaal onafhankelijk was. De graaf van Vlaanderen,
Ferrand van Portugal, nam een doortastende beslissing.
Hij zocht militaire steun bij de Duitse keizer, de Engelse
koning, de hertog van Brabant en de graaf van Holland,
en hij brak met zijn Franse leenheer. Ferrand dacht dat
hij onoverwinnelijk was. In 1214 viel hij zijn leenheer
aan bij Bouvines – toen een plaats in Vlaanderen, nu
Noord-Frankrijk. Anders dan hij had verwacht, werd hij
verslagen. Door die nederlaag kreeg de Franse koning
een sterkere greep op het graafschap Vlaanderen.
Toch bleef Vlaanderen proberen om een zelfstandige
koers te varen. De Vlaamse graaf Gwijde van Dampierre
zocht eind dertiende eeuw toenadering tot Engeland.
Dat was niet naar de zin van de Franse koning Filips IV
de Schone. (ill. 1) Het werd ook onrustig in de Vlaamse
steden. Handelaars en ambachtslui wilden meer inspraak
in de stadsbesturen. In 1299 werd Vlaanderen
bezet door Franse troepen. Het hield op te bestaan als
graafschap. De Vlaamse graaf werd de gevangene van de
Franse koning.
2. De Guldensporenslag
in 1302. De
aanval van de Franse
ridders blijft steken in
de zompige oevers van
de Groeningebeek. Ze
zijn een gemakkelijke
prooi voor het Vlaamse
voetvolk, dat hen opwacht
aan de overkant.
Anonieme miniatuur in
Anciennes chroniques
de Flandre, omstreeks
1460-1470. Parijs, Bibliothèque
nationale,
ms. fr. 2799, fol. 129