De middeleeuwen - Averbode

4. Het succes van de gotiek
1. De binnenkant van de romaanse
abdijkerk van Sainte-Madeleine in
Vézelay, voltooid in 1185. 88
110 / arbeid
Ongetwijfeld heb je weleens vol bewondering in een gotische kathedraal gestaan,
in België of in het buitenland. Wellicht heb je je toen afgevraagd hoe ze in
de middeleeuwen die hoge torens, die enorme glasramen en die ingewikkelde
spitse gewelven hebben kunnen bouwen. De middeleeuwers beschikten niet
over computers om de plannen te tekenen en de stabiliteit van een gebouw te
berekenen. Ze hadden geen bulldozers om een bouwput mee te graven, geen
vrachtwagens om materiaal mee aan te voeren en geen gemotoriseerde kranen
om het op te tillen. Een gotische kerk bouwen was heel moeilijk. Veel moeilijker
dan de romaanse kerken die in de periode daarvoor waren opgetrokken.
Romaans en gotisch
De stijl waarin de kerken tot het midden van de twaalfde eeuw werden gebouwd,
heet ‘romaans’, omdat hij was geïnspireerd op de Romeinse architectuur.
Brede, lage muren steunden het dak. De gewelven waren halfrond; de
vroegste romaanse kerken hadden vooral houten gewelven. De ramen waren
klein en vaak stond er geen glas in. De binnenkant van de romaanse kerken
was donker en sober, al waren de muren doorgaans beschilderd met allerlei
voorstellingen. (ill. 1)
In de gotische kerken was veel meer licht. Er stonden zo veel glasramen in, dat
het leek alsof de muren helemaal waren opgetrokken uit glas. (ill. 2) Op die
schijnbaar fragiele muren rustten steile daken en hoge torens. Die daken en torens
waren heel zwaar en zetten veel druk op de muren. Om te vermijden dat
het gebouw zou instorten, was een ingewikkeld houten dakgebinte met veel
dwarsbalken nodig. Binnen in de kerk waren er steunpijlers, die door gekruiste,
stenen spitsgewelven met elkaar waren verbonden. De gotische spitsbogen
waren veel sterker dan de romaanse rondbogen. De pijlers en de spitsbogen
waren dan wel stevig genoeg om het gewicht van het dak te dragen, maar
doordat de muren zo hoog waren, hadden die de neiging om naar buiten
te buigen. Daarom werden ze gestut. Dat gebeurde met steunberen – pijlers
die tegen de buitenmuren werden aangebouwd. (ill. 4) De interieurs van de
gotische kerken waren rijkelijker dan de romaanse, maar niet zo rijkelijk als
vandaag. De huidige inrichting van veel gotische kathedralen dateert van de
zeventiende en de vroege achttiende eeuw.
De bouwmeesters ontwikkelden de gotische stijl met vallen en opstaan. Sommige
gotische kerken stortten in, andere raakten ondanks alle inspanningen
maar niet stabiel. Maar de bouwmeesters bleven proberen. Ze wilden tot elke
prijs in die nieuwe stijl bouwen. De kerk van de abdij van Saint-Denis in Parijs,
die kort voor 1150 grondig werd herbouwd, geldt als de eerste gotische kerk.
Vandaar verspreidde de gotiek zich snel over Frankrijk en de rest van Europa.
Niet alleen kerkgebouwen, maar ook stadhuizen, markthallen en woningen