De middeleeuwen - Averbode

4. Het Bouc van den ambachten
werd gebruikt in handelsscholen. Het
bevat onder meer Franse en Nederlandse
dialogen over onderwerpen
die toekomstige kooplui van pas
kwamen. Het boekje werd rond 1370
samengesteld door een onbekende
schoolmeester uit Brugge. 109
‘Ore nommons les compenages:
Nu noemen wi die suvelen:
permiers lait et bure,
eerst melc ende botre,
froumage englés,
Ingelschen caes,
froumage de Brie,
caes van Brie,
froumage de brebis.
scapin caes.
D’oefs et de lait fait on
Van eyeren ende van melken maect
men
flans et matons;
vladen ende wronghele;
d’oefs et de fleur fait on
van eyeren ende van bloumen maect
men
pouplins et canestiaus.
gheroerde couken ende
canstelinghen.’
Moderne hertaling: ‘Nu benoemen
we de zuivelproducten: eerst melk
en boter, Engelse kaas, briekaas,
schapenkaas. Van eieren en melk
maakt men vlaaien en wrongel; van
eieren en van bloem maakt men
geroerde koeken en canstelingen
[dunne koekjes van eierdooier, stroop
en boter].’
Geciteerd in: Dini Hogenelst en
Frits van Oostrom, Handgeschreven
wereld. Nederlandse literatuur
en cultuur in de middeleeuwen,
Amsterdam, 2002, p. 257.
5. Studenten in de rechten
luisteren naar de beroemde
rechtsgeleerde Giovanni da Legnano.
Da Legnano was hoogleraar aan de
universiteit van Bologna.
Detail van het grafmonument
van Giovanni da Legnano door de
broers Jacobello en Pier Paolo dalle
Masegne, na 1383. Bologna, Museo
Civico Medievale.
selen van de logica – de kunst om goed te redeneren. Latijn was de taal van de
kerk, maar ook van het gerecht en het stadsbestuur. De Latijnse school was dus
bedoeld voor mensen die carrière wilden maken als geestelijke, rechtskundige of
politicus. Ook wie naar de universiteit wilde gaan, moest Latijn kennen. Naast de
Latijnse scholen bestonden er Franse scholen en handelsscholen. Die gaven een
opleiding aan toekomstige kooplieden en ambachtslui. De scholieren volgden
er lessen in boekhouding en handelscorrespondentie. Ze leerden er ook Frans,
Duits of Italiaans. (ill. 4) Latijn was voor hen veel minder belangrijk.
De stadsscholen in de Lage Landen hadden vaak erg grote klassen. Het was heel
gewoon dat in een klas met één meester of meesteres meer dan honderd leerlingen
zaten. Soms kregen die leraars hulp van een ondermeester. Van de oudere
leerlingen werd verwacht dat ze de jongere hielpen. De orde in het klaslokaal
werd met harde hand gehandhaafd: ongehoorzame leerlingen kregen een
flink pak slaag. De scholieren maakten lange dagen, want de lessen begonnen
vaak al om zes uur in de ochtend. Zondag was een vrije dag. Sommige scholen
gaven ook vrij op woensdag- en zaterdagmiddag.
Leermiddelen en boeken waren er nauwelijks. De leerlingen moesten hun
lessen hardop opzeggen, met de hele klas tegelijk. Soms volgden jongens en
meisjes samen les, maar doorgaans zaten ze gescheiden. Ze moesten op harde,
ongemakkelijke banken zitten of op de grond, op wat stro. De lokalen werden
niet verwarmd. Maar gezien de grote aantallen leerlingen die in één klaslokaal
samengepropt zaten, zal dat niet het ergste zijn geweest.
De universiteiten
Een ander stedelijk verschijnsel waren de universiteiten – afgeleid van het Latijnse
woord ‘universitas’, dat ‘gemeenschap’ betekent. De oudste waren die
van Bologna, Parijs en Oxford; ze ontstonden omstreeks 1200. De universiteit
van Leuven, de oudste van de Lage Landen, werd gesticht in 1425. De eerste
individu en gemeenschap / 81