De middeleeuwen - Averbode

6. Links: Simon, de abt van de Sint-Bertijnsabdij
in Sint-Omaars, schenkt zijn abdijkerk een kostbaar
versierd altaar. Rechts: zijn opvolger Johannes overhandigt
de inwoners van Poperinge een charter dat
hen speciale rechten verleent.
7. ‘Onreine apen’
105
Anonieme miniaturen uit de Beeldkroniek van de
Sint-Bertijnsabdij, omstreeks 1407(?). Sint-Omaars,
Bibliothèque de l’Agglomération, ms. 755, p. 45-46.
De cisterciënzer Bernardus van Clairvaux had veel kritiek
op de luxe die hij had aangetroffen in de abdijen
van Cluny. Hij hekelde de leefwijze van de monniken
en de – in zijn ogen – overbodige versieringen van
hun kerken en abdijen.
‘Wat moeten die onreine apen daar? Die woeste
leeuwen? Die monsterlijke centauren? Die halfmensen,
gevlekte tijgers, vechtende soldaten, op horens
toetende jagers? [...] Kortom, de variatie van vormen
is zo groot, zo verbazingwekkend verscheiden, dat
je eerder zin krijgt om de marmers te bekijken dan in
de handschriften te lezen, en liever de hele dag doorbrengt
met dat alles stuk voor stuk te bewonderen,
dan de wet Gods te overwegen. Mijn God! Als men
zich dan niet schaamt over die nonsens, waarom ziet
men dan ten minste niet op tegen de kosten?’
Geciteerd in: Peter van Dael, Tot lering en verering.
Functies van kunst in de middeleeuwen, Kampen,
1999, p. 72.
104 / arbeid
Hervormingen
Abdijen waren een stukje hemel op aarde. Dat was het ideaal.
Maar in de praktijk onderhielden de abdijen een nauwe band
met de wereld. Sommige adellijke families en koningen stichtten
abdijen op hun eigen grond – de zogenoemde eigenkloosters.
Ze probeerden ook de benoeming van abten te beïnvloeden.
40 Abten waren machtige figuren, die in het bestuur van het
rijk vaak een belangrijke rol speelden. (ill. 6) 111 In de tiende
eeuw kwam er kritiek op de macht en de rijkdom van veel abdijen.
Onder meer de abdij van Cluny, die werd gesticht in 910,
voerde hervormingen door. De monniken leefden de regel van
Benedictus opnieuw heel streng na.
Maar Cluny werd het slachtoffer van zijn eigen succes. De
abdij kreeg zo veel schenkingen, dat ze onmetelijk rijk werd.
De kloosterregel werd niet meer zo strikt nageleefd. Daar rees
opnieuw verzet tegen. In de elfde eeuw ontstonden nieuwe
kloosterordes, waaronder die van de kartuizers en de cistercienzers.
De cisterciënzers benadrukten vooral de noodzaak van
eenvoud, soberheid en zuiverheid, net zoals veel andere geestelijken.
142 Ze verzetten zich tegen de weelderige kerken en de
overdadige misvieringen van Cluny. (ill. 7) Hun sobere kerken
en kloosters bouwden ze verder weg van de wereld en de – in
hun ogen – verderfelijke stad. De regel van Benedictus bleef voor
hen de leidraad.