De middeleeuwen - Averbode

3. Familieleven en liefde
1. Een echtpaar staat aan de voet
van hun stamboom; hun kinderen
zitten in de kruin. De takken splitsen
zich nog verder: de jongen beneden
links en het meisje beneden rechts
zijn kleinkinderen. Twee andere
kleinkinderen liggen nog in de wieg.
De miniatuur toont aan hoe belangrijk
het voor rijke burgers en edellieden
was om veel nakomelingen te
hebben.
Miniatuur van Loyset Liédet, in Jean
Boutillier, La Somme rurale, Brugge,
1471. Parijs, Bibliothèque nationale,
ms. fr. 202, fol. 9.
In de middeleeuwen betekende het woord ‘familie’ iets anders dan vandaag. Het
verwees naar iedereen die samen onder één dak woonde. Over het algemeen
gold: hoe rijker een familie, hoe groter ze was. In de steden woonden knechten,
dienstmeiden en leerjongens 82 samen met het gezin van hun meester. 105
Ook dichte en zelfs verre verwanten werden soms in huis opgenomen. De huishouding
van een edelman kon bestaan uit tientallen, en soms wel honderden
mensen, onder wie kamerbediendes, dienstbodes, keukenknechten en ridders in
opleiding. Arme boerengezinnen bestonden doorgaans alleen uit een echtpaar en
hun kinderen. Zij konden geen bedienden onderhouden en hun huizen waren te
klein om onderdak te kunnen bieden aan andere familieleden. 98
Het huwelijk
Tot de elfde eeuw was het huwelijk vooral een wereldlijke en dus een wettelijke
aangelegenheid. De kerk hield zich niet echt bezig met hoe mannen en
vrouwen met elkaar samenleefden. Ze keurde het af dat mensen plezier beleefden
aan seks zonder dat ze de bedoeling hadden om er kinderen mee te verwekken,
maar zwaar tilde ze er niet aan. Ook priesters leefden vaak samen met
een vrouw. De kerk erkende die verbintenissen, al had ze een sterke voorkeur
voor het celibaat – de ongehuwde staat.
Vanaf de elfde eeuw ging de kerk meer belang hechten aan zuiverheid. Er
kwam een hervormingsbeweging op gang die de kerk wilde losmaken van de
wereld. 142 De hervormers dachten onder meer na over een verplicht celibaat
voor priesters. 45 Dat kwam er in 1139. Voor de getrouwde priesters had
dat tot gevolg dat ze hun echtgenoten moesten opgeven; die stonden dus plots
op straat. De kerk maakte ook plannen om van het huwelijk een sacrament 67
te maken. Dat gebeurde uiteindelijk in de dertiende eeuw. Mannen en vrouwen
werden vanaf dan in de echt verbonden door een priester in een kerk. (ill. 2)
Strenge regels
De kerk stelde vanaf die tijd strenge regels aan een huwelijk. Zo mochten de echtgenoten
geen verwanten van elkaar zijn. Neven en nichten bijvoorbeeld konden
niet met elkaar trouwen. Ook de instemming van beide partners was erg belangrijk.
Volgens de kerk mocht niemand tegen zijn of haar wil trouwen. Die regel
bood heel wat mogelijkheden voor verliefde koppels die zonder toestemming
van hun ouders in het huwelijk wilden treden. Hun wederzijdse instemming was
voldoende om het huwelijk geldig te maken. De kerkelijke rechtbank zag erop toe
dat mannen en vrouwen hun huwelijksbeloftes hielden, zoals in het geval van Giovanni
en Lusanna. 76 De kerk onderwierp ook de seksualiteit aan regels. Alleen
getrouwde mensen mochten seks hebben, en dan alleen om kinderen te verwek-
individu en gemeenschap / 75