De middeleeuwen - Averbode

5. Wetenschap in Oost en West
1. Een astronoom meet de hoogte
van de zon met een astrolabium.
Anonieme miniatuur in al-Qasim ibn
Ali al-Hariri al-Basri, Al-Maqamat (de
samenkomsten), Bagdad, eerste helft
van de dertiende eeuw. Parijs, Bibliothèque
nationale, ms. arabe 3929,
fol. 17v.
Over de middeleeuwen wordt vaak gezegd dat het een duistere tijd was. Er
heerste oorlog, honger, ziekte en dood. Maar ook: er werd niet aan wetenschap
gedaan, er ontstond geen nieuwe kennis en er was alleen maar blind geloof.
Hedendaagse historici beklemtonen dat dat beeld heel eenzijdig is. Er werd in
de middeleeuwen bijvoorbeeld wel aan wetenschappelijk onderzoek gedaan.
In dit hoofdstuk kom je daar meer over te weten. En je komt er ook achter
waar het cliché van de duistere middeleeuwen vandaan kwam.
Het begin: tot de dertiende eeuw
Vanaf het midden van de zevende eeuw breidde het Arabische Rijk zich razendsnel
uit. 60 Een eeuw later was het op zijn grootst. Het strekte zich
uit van de Indusrivier in het oosten tot het Iberisch schiereiland in het westen,
met het Arabisch schiereiland als kerngebied. Nadien viel het uiteen in
verschillende kalifaten. De Arabische wereld was heel dynamisch. Dat blijkt
niet alleen uit de snelheid waarmee die groeide. Het islamitische geloof verspreidde
zich over het hele grondgebied, het Arabisch werd ingevoerd als eenheidstaal
en er werd handelgedreven met gebieden in Azië en Afrika. Er werd
ook aan wetenschap gedaan. Kennis opdoen was de plicht van iedere moslim,
zou Mohammed hebben gezegd.
1. Een moslim moet minstens één keer in zijn leven op bedevaart 69 naar
Mekka gaan. Die verplichting behoort tot de vijf pijlers van de islam. 61
Daarom hadden de islamitische pelgrims al heel vroeg kaarten nodig, die hen
toonden welke route ze moesten volgen om in Mekka te raken. Ook de handelaars
die zakendeden met gebieden buiten het rijk hadden daar behoefte aan.
Vanaf de achtste eeuw probeerden Arabische geleerden de wereld daarom zo
gedetailleerd mogelijk in kaart te brengen. 22 Ze baseerden zich daarvoor
op kaarten en geschriften van de astronoom, geograaf en wiskundige Ptolemeus,
die in de tweede eeuw in Egypte had geleefd. Ze vertaalden zijn werk
uit het Oudgrieks naar het Arabisch. Of juister: aanvankelijk maakten geleerden
uit het Byzantijnse Rijk die vertalingen. Pas later kregen de Arabische astronomen
het Oudgrieks voldoende onder de knie om dat zelf te kunnen.
1. Bekijk de twaalfde-eeuwse kaart van de islamitische cartograaf Muham-
mad al-Idrisi. (ill. 2) Je ziet er lijnen op die de zeven klimaatzones 22
aanduiden, zoals Ptolemeus die had bedacht. Vergelijk de kaart met de
westerse
wereldkaart uit de dertiende eeuw in een Engels psalmenboek.
12 Welke kaart is het meest gedetailleerd? Wat valt je nog meer op?
2. Een andere pijler van de islam is het rituele gebed, de ‘salat’. Moslims moeten
vijf keer per dag bidden met hun aangezicht in de richting van Mekka.
individu en gemeenschap / 83