De middeleeuwen - Averbode

ze pijn. Maar het was tegelijk ook de toegangspoort naar
het hemelse paradijs: er was alleen een uitgang naar de
hemel. (ill. 5)
Boete doen
Er bestonden allerlei manieren om het verblijf in het vagevuur
te vermijden of het te verkorten. Vroom en goed
leven was natuurlijk de eerste voorwaarde. Daarnaast
kon een zondaar vergeving krijgen door te biechten. Hij
moest dan wel oprecht berouw tonen en de straffen uitvoeren
die de priester hem oplegde: een aantal gebeden
opzeggen, vasten of geld geven aan armenhuizen, ziekenhuizen
of de kerk zelf. Tot dat laatste werden vooral rijke
mensen aangespoord. Daarnaast probeerden de mensen
die het konden betalen een begraafplaats te bemachtigen
in een klooster 100 of vlak bij een kerkaltaar. Want, zo
geloofde men, hoe dichter een dode begraven lag bij de
plaats van gebed, hoe gemakkelijker hij in de hemel zou
komen. Als niet alle zonden tijdens het leven waren vergeven
en een verblijf in het vagevuur dus onvermijdelijk
was, kon het verblijf daarin worden verkort als de nabestaanden
baden voor de dode. De kerk had duidelijk een
stevige greep op het geweten van de mensen.
Boete doen kon ook door op bedevaart te gaan. Bedevaarten
werden zelfs als straf door de rechtbank opgelegd.
Het was een goed middel om misdadigers een tijdje
te verbannen. Maar een bedevaart was lang niet altijd
7. Pelgrims komen aan
bij de Mont-Saint-Michel in
Noord-Frankrijk. Dat rotsachtige
schiereilandje, waar een
benedictijnenklooster was
gevestigd, was ook een populaire
bestemming voor pelgrims uit
Vlaanderen.
Miniatuur van Jan Tavernier, in
Jean Miélot, La Vie et miracles de
Notre Dame, Vlaanderen, 1465.
Parijs, Bibliothèque nationale, ms.
fr. 9199, fol. 37v.
een straf. Mensen uit alle rangen en standen gingen op
bedevaart om heiligen en relieken te vereren. Ze hoopten
op vergeving, genezing of andere bovennatuurlijke
hulp. Zo vertrok Maria van Champagne, de vrouw van
de graaf van Vlaanderen en Henegouwen, eind twaalfde
eeuw naar Saint-Gilles-du-Gard in Zuid-Frankrijk in de
hoop zwanger te worden.
Bedevaartsoorten waren er overal. (ill. 7) Jeruzalem,
Rome en Santiago de Compostela waren de belangrijk-
ste. (ill. 6) 133 Maar ook dichter bij huis werd om ver-
giffenis of genezing gesmeekt. Halle, vlak bij Brussel, was
6. De gevaren van de pelgrim
De Gids voor de pelgrim uit de twaalfde eeuw beschrijft verscheidene
routes waarlangs pelgrims naar Santiago de Compostella
konden reizen. Onderweg lagen heel wat gevaren op de loer.
‘Bij het verlaten van die streek [Gascogne], op de weg naar
Sint-Jacob, vloeien twee rivieren dicht bij het dorp Saint-
Jean-de-Sorde, één links en één rechts; de ene wordt een beek
genoemd, de andere een rivier. Zonder vlot raak je er niet over.
Maar de veermannen wezen vervloekt! Hoewel beide stromen
nogal smal zijn, vragen ze van elke passagier, arm of rijk, gewoonlijk
een geldstuk; voor een paard eisen ze er – schandelijk!
– wel vier. Hun boot is klein; hij is nauwelijks in staat paarden
te vervoeren. Als je aan boord gaat, moet je voorzichtig
zijn om niet in het water te vallen. Je doet er goed aan je paard
bij de teugels achter je aan in het water te trekken, buiten de
boot, en maar met enkele passagiers in te schepen. Want als
hij overbelast is, dreigt er al gauw gevaar.’
Geciteerd in: Judith Herrin (red.), Leven in de middeleeuwen, p. 94.
individu en gemeenschap / 69