De middeleeuwen - Averbode

2. Koning, keizer, paus
(500 - 1200)
1. Keizer Constantijn zit het concilie
van Nicea voor. Die kerkvergadering
veroordeelde in 325 de opvattingen
van de arianen. Op de voorgrond
worden de geschriften van de ‘ketterse
arianen’ (‘heretici arriani’) verbrand.
Constantijn zit op zijn troon;
zijn soldaten staan achter hem. Naast
hem zetelen de geestelijken.
Anonieme miniatuur in een verhandeling
over kerkelijk recht, Noord-Italië,
eerste helft negende eeuw. Vercelli,
Archivio e Biblioteca Capitolare, hs.
CLXV.
40 / volk en macht
De Belgen zijn vandaag vrij om het geloof aan te hangen dat ze willen. De
grondwet verbiedt dat de overheid zich bemoeit met de benoeming van priesters
of bisschoppen. De macht van de kerk en die van de staat zijn gescheiden
van elkaar. Of toch grotendeels, want de overheid betaalt bijvoorbeeld wel het
katholieke, het joodse en het islamitische onderwijs. In Frankrijk zijn de kerk
en de staat helemaal gescheiden. Maar in Groot-Brittannië is de koning of de
koningin ook het hoofd van de anglicaanse kerk. Daar heeft de staat dus macht
in de kerk. Het kan ook omgekeerd. In sommige islamitische landen hebben
religieuze leiders veel invloed in de staat – denk maar aan de ayatollahs in Iran.
En in Vaticaanstad is de paus tegelijk het staatshoofd. Ook in de middeleeuwen
bemoeide de kerk zich met de staat, en omgekeerd. Was die bemoeienis er
altijd? En was er discussie over?
Koning en priester
In 476 werd de laatste West-Romeinse keizer afgezet. De Germaanse rijken die
in de plaats van het West-Romeinse Rijk kwamen, 36 hadden meestal een
koning aan het hoofd. Die koningen heersten over een kleiner rijk dan de keizers,
maar ze dachten wel op dezelfde manier over macht. De Romeinse keizers
hadden zich vanaf de vierde eeuw niet alleen beschouwd als wereldlijke,
maar ook als religieuze leiders. Ze hadden de christelijke kerk beschermd en
ze hadden zich ook beziggehouden met de inhoud van het geloof. Zo zaten ze
bijvoorbeeld kerkvergaderingen voor. (ill. 1) 46
Eind vierde eeuw was het christendom staatsgodsdienst geworden. Daarmee
werd dat geloof de officiële godsdienst van het Romeinse Rijk. De kerk had
weinig problemen met de religieuze macht van de keizers. Ze beschouwde de
keizer als de best mogelijke verdediger van het geloof. De paus speelde in de
vroege middeleeuwen nog geen belangrijke rol. ‘Paus’ was vooral een eretitel
voor de bisschop van Rome. Omdat hij zich beschouwde als de rechtstreekse
opvolger van de apostel Petrus, vond hij zichzelf de belangrijkste bisschop van
allemaal. Maar die mening werd toen niet gedeeld door alle bisschoppen in de
christelijke wereld.
Ook de Germaanse vorsten waren zowel koningen als priesters. Ze hingen alleen
niet hetzelfde christelijke geloof aan als de Romeinse keizers. De meeste
van hen waren arianen. Dat was een variant van het christendom die de
Romeinen in de vierde eeuw hadden afgekeurd. (ill. 1) De Romeinen in de
nieuwe Germaanse rijken probeerden de Germaanse machthebbers op het
juiste pad te brengen. 66 De Franken waren bij de laatste volkeren die zich
tot het christendom bekeerden, maar zij kozen wel voor de Romeinse variant.
Omstreeks 496 liet Clovis, die toen koning was, zich dopen in Reims. (ill. 2)
De vooraanstaande mensen in zijn rijk volgden zijn voorbeeld.