De middeleeuwen - Averbode

2. De preek in Clermont
Tijdens een preek in Clermont in november 1095 riep paus
Urbanus II het Westen op om de wapens op te nemen tegen de
moslims. Van die toespraak zijn verschillende versies bekend.
Ze werden opgeschreven door ooggetuigen, maar wel pas na
de inname van Jeruzalem in 1099. Dit fragment werd genoteerd
door de monnik Robert van Reims:
‘Ernstige berichten hebben ons bereikt vanuit de gebieden
rondom Jeruzalem, dat een volstrekt goddeloos volk het land
van de christenen is binnengevallen. Ze hebben Gods kerken
met de grond gelijkgemaakt of voor hun eigen eredienst in
bezit genomen. Degenen die ze willen martelen, snijden ze
bij de navel open. Ze sleuren hen in het rond en geselen hen,
waarna ze hen doden, terwijl ze met uitpuilende ingewanden
op de grond liggen. Hoe kan ik woorden vinden voor de
verschrikkelijke verkrachting van de vrouwen?
Op wie anders rust de taak om dit te wreken dan op u?
Ga op weg naar het Heilig Graf, red dat land en neemt de
heerschappij erover in eigen handen, want dat land, zoals de
Bijbel zegt, “vloeit over van melk en honing”. Ga op weg voor
de vergeving van uw zonden en wees daarbij verzekerd van de
onvergankelijke glorie van het koninkrijk der hemelen.’
Geciteerd in: Jonathan Phillips, In naam van God. Een nieuwe
geschiedenis van de kruistochten, Amsterdam, 2009, p. 23.
Ten strijde
Niet alleen edelen en ridders reageerden op de oproep
van de paus. Ook veel eenvoudige lieden werden erdoor
aangesproken. In het voorjaar van 1096 wist de
prediker Peter de Kluizenaar een grote groep gewone
gelovigen rond zich te verzamelen. Ze trokken te voet
naar Jeruzalem, zonder op het startsein van de paus te
wachten. Het was een uitputtende tocht van meer dan
duizend kilometer. Onderweg plunderden en moordden
de kruisvaarders. Vooral de Joden kregen het zwaar te
verduren, want die hadden volgens de kerk de dood van
Jezus op hun geweten. 145 De zogenoemde Volkskruistocht
mislukte. Lang voordat de kruisvaarders Jeruzalem
bereikten, werden ze door de Seltsjoeken verpletterend
verslagen.
De ridderkruistocht had meer succes. Goed uitgeruste
ridderlegers trokken in het najaar van 1096 eerst naar
Constantinopel (het huidige Istanbul), de hoofdstad
van het Byzantijnse Rijk. De legeraanvoerders waren
vooraanstaande edelen, onder wie Godfried van Bouillon,
de hertog van Neder-Lotharingen. De Byzantijnse
keizer schrok toen hij de enorme strijdmacht zag. Zo’n
groot leger had hij niet verwacht. Hij was bang dat de
kruisvaarders het gebied dat ze zouden veroveren, voor
zichzelf wilden houden. Daarom eiste hij dat de edelen
hem zouden erkennen als hun leenheer. 47 Al het
veroverde gebied kwam dan aan hem toe. Pas nadat hun
aanvoerders trouw hadden gezworen aan Alexius, liet de
134 / oorlog
In naam van God
Waarom lieten duizenden mensen huis en haard
achter om te gaan vechten in het verre oosten?
Geloofden de kruisvaarders echt dat ze streden
voor een religieuze zaak? Of waren hun motieven
minder vroom? Lange tijd dachten historici het
laatste. De kruisvaarders zouden vooral uit zijn
geweest op eer, land en rijkdom. Tegenwoordig
benadrukken historici juist de religieuze drijfveren.
Ze baseren zich daarbij onder meer op
documenten waarin kruisvaarders praktische
regelingen troffen voor hun vertrek. Uit die bronnen
blijkt dat veel edelen op kruistocht gingen
om boete te doen. Net zoals bij een bedevaart
hoopten ze vergeving te krijgen voor al hun zonden.
68
Speelde het verwerven van rijkdom dan helemaal
geen rol? Voor sommige deelnemers wel – bijvoorbeeld
voor de jongere adellijke zonen die,
volgens het toenmalige erfrecht, niets zouden
erven. Maar voor velen was een kruistocht juist
heel duur. De uitrusting voor de tocht kostte een
vermogen. En ondanks de belofte van de kerk
liepen edelen toch het gevaar dat ze tijdens hun
lange afwezigheid al hun bezittingen verloren.
3. Op hun weg naar Jeruzalem belegerden de deelnemers
aan de eerste kruistocht in 1097 Nicea (het huidige Iznik),
een stad in het noorden van Klein-Azië. Om hun vijand te
ontmoedigen, katapulteerden de kruisvaarders de afgehakte
hoofden van Seltsjoekse gesneuvelden over de muren van de
stad.
Anonieme miniatuur, in Guillaume de Tyr, Livre d’Eracles,
Frankrijk, omstreeks 1260-1275. Parijs, Bibliothèque nationale,
ms. fr. 2630, fol. 22v.