De middeleeuwen - Averbode

3.2. Probeer in de bibliotheek of op het internet te
achterhalen welke waarneming de middeleeuwse
astronomen op 1 mei 1006 hebben gedaan.
Een van de belangrijkste Arabische astronomen was
Nasir al-Din al-Tusi. Hij bracht in de dertiende eeuw de
baan van de planeten in kaart, op basis van wat hij had
geobserveerd. De planeten draaiden volgens hem in cirkels
om de aarde en ze bewogen zelf ook in cirkels, om
een ander middelpunt heen. De diameter van hun bewegingscirkel
was precies de helft van de cirkel waarmee
ze om de aarde draaiden, zo luidde zijn theorie.
3.3. Vergelijk de voorstelling van de planetenbewe-
gingen van al-Tusi met die van de westerse astro-
noom Nicolaas Copernicus. (ill. 3) Copernicus legde
in de zestiende eeuw de basis voor de nog altijd
gangbare theorie van de planetenbanen. Wat valt je
op? Wat zou je daaruit kunnen besluiten?
3.4. Er was natuurlijk één groot verschil. Welk?
Arabische geleerden berekenden ook de omtrek van de
aarde. Volgens hen bedroeg die 39 960 kilometer.
3.5. Zoek de aardomtrek zoals die vandaag wordt aan-
vaard. Wijkt de schatting van de Arabische geleerden
daar ver van af? Wat zou je daaruit kunnen besluiten?
4. De Arabische geleerden interesseerden zich ook voor
wiskunde. In 750 waren in het Oosten drie rekensystemen
in gebruik. Op het Arabisch schiereiland kende
men een vingertelsysteem, dat een beetje lijkt op gebarentaal.
Er was een Babylonisch telsysteem met letters
en in Indië bestond een rekenstelsel met tien cijfers. De
Arabische wiskundigen voegden die drie vormen samen
tot een nieuw geheel: de Arabische cijfers.
Die cijfertekens verschilden duidelijk van letters. Er
kwam een teken voor de nul, de decimalen deden hun
planeet planeet
aarde zon
intrede en de plaats van een cijfer in een getal bepaalde
voortaan zijn waarde. Vooral dat laatste was een grote
verandering: in de islamitische wereld werden geen ellenlange
getallen gebruikt.
4.1. Met welke cijfers werd in het Westen gerekend in
de vroege middeleeuwen?
4.2. Schrijf het getal 38 in de westerse middeleeuwse
cijfers. Hoeveel tekens heb je nodig?
4.3. Aan getallen van welke grootteorde zit je als je
evenveel Arabische cijfers gebruikt?
Het nieuwe, handige rekensysteem nodigde uit tot experimenten.
Wiskundigen lieten zich inspireren door
wiskundige ideeën uit de Griekse oudheid, Babylonië en
Indië. Dat leidde onder meer tot de uitvinding van de
algebra en de driehoeksmeetkunde.
5. Arabische geleerden probeerden ook de geheimen
van het menselijk lichaam te ontrafelen, om ziektes te
kunnen genezen. Ze begonnen niet van nul. Hippocrates
en Galenus, twee Griekse artsen uit de oudheid, hadden
heel wat medische geschriften nagelaten. Ook in Syrië,
Perzië en India was heel wat onderzoek gedaan. De kaliefen
maakten geld vrij om die teksten in het Arabisch
te vertalen. Ze financierden ook de bouw van ziekenhuizen.
Die waren uiteraard niet zo goed uitgerust als
de ziekenhuizen van vandaag, maar veel dingen zijn wel
herkenbaar. Er werd onderzoek gedaan en er werden
artsen opgeleid. Mannen lagen gescheiden van vrouwen
en psychiatrische patiënten lagen apart. Er was een
operatiekwartier en besmettelijke patiënten hadden een
eigen afdeling.
Arabische geleerden ontdekten al in de vroege middeleeuwen
dat ziektes besmettelijk konden zijn. 147 Ze
begrepen niet hoe dat precies kwam, maar ze wisten wel
welke ziektes andere patiënten ziek zouden maken, en
welke niet. Het werk over windpokken en mazelen van
3. De bewegingen van de planeten
volgens Nasir al-Din al-Tusi (links)
en Nicolaas Copernicus (rechts).
individu en gemeenschap / 85