De middeleeuwen - Averbode

2. Een koppel heeft
zojuist een kind verwekt.
De Heilige Drievuldigheid
– God, Jezus en de Heilige
Geest, die de gedaante
van een duif heeft – zorgt
er meteen na de bevruchting
voor dat het kind een
ziel krijgt. 68
Miniatuur van de Meester
van Edward IV, in een
verzameling theologische
teksten van Jean Miélot,
Brugge, 1486-1493. Parijs,
Bibliothèque de l’Arsenal,
ms. 5206, fol. 174.
kunnen ze met bepaalde rekenregels veralgemenen. Maar
voor de vroege middeleeuwen durven historici nauwelijks
ramingen over het bevolkingsaantal te maken.
Een andere belangrijke informatiebron voor historici zijn
archeologische vondsten. Vooral oude begraafplaatsen en
kerkhoven vinden ze erg interessant. Ze kunnen er bijvoorbeeld
nagaan hoeveel kinderen een gezin gemiddeld
had, hoeveel kinderen er stierven of hoe oud de mannen
en vrouwen gemiddeld werden. Die inzichten verbinden
ze met de informatie uit geschreven bronnen.
Oorzaken
Dat het bevolkingscijfer steeg en daalde tijdens de middeleeuwen,
had allerlei oorzaken. De daling vanaf de
vierde eeuw was het gevolg van het koude klimaat, en
de misoogsten en ziektes die daarmee gepaard gingen.
15 Een andere factor waren de massale migraties. 36 De veroveringen maakten slachtoffers en verstoorden de
landbouw. Het warmere klimaat vanaf de achtste eeuw
maakte het leven van de mensen gemakkelijker. Ook de
rust en de organisatie die er intussen in de Europese
rijken waren gekomen, deden de bevolking groeien. 40 Vanaf het jaar 1000 kwam er een sneeuwbaleffect op
gang. De bevolkingsgroei bevorderde de landbouw. Er
waren meer arbeidskrachten ter beschikking en de vraag
naar landbouwproducten steeg. Boeren namen meer
grond in gebruik en ze zochten naar manieren om de
opbrengst van hun land te verhogen. 94 Dat lukte en
daardoor bleef de bevolking groeien. Door de hoge pro-
3. De haardtelling in Ramskapelle
In 1469 werd een haardtelling gehouden in Veurne-Ambacht, in
het noordwesten van de huidige provincie West-Vlaanderen.
Dit zijn de resultaten voor de parochie van Ramskapelle.
‘In de parochie van Ramskapelle heb ik zevenenzeventig haarden
gevonden, waarvan er twee behoren aan erfachtigen [een
soort van eigenaars] die wonen op hun eigen eigendom. Ook
dertien haarden waarvan de bewoners pachters van geestelijken
zijn. Ook zesentwintig haarden waarvan de bewoners
grond van vreemden in pacht houden. Ook veertien haarden
waar de bewoners leven op kosten van de armentafels [een
kerkelijke instelling die zich bezighield met de zorg voor de
plaatselijke armen]. Ook tweeëntwintig haarden waarvan de
bewoners geen gronden hebben. En laten we zeggen dat er
achttien à twintig haarden zijn vervallen tot ruïnes.’
Uit: Antoine Zoete, ‘De haardtelling van 1469 in Veurne-Ambacht’,
in: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor
Geschiedenis, 156, 1990, p. 120.
4. Het Domesday Book
‘De koning […] zond zijn mannen uit over heel Engeland, naar
elk graafschap, met de opdracht uit te zoeken uit hoeveel hides
[een oude oppervlaktemaat, 1 hide is 50 hectare] het graafschap
bestond, hoeveel land hij in bezit had, welk vee er was
en welke inkomsten hij het volgende jaar zou krijgen van het
graafschap. Hij vroeg hen ook om te noteren hoeveel land zijn
aartsbisschoppen, bisschoppen, abten en graven en – hoewel
dat te uitvoerig en eentonig zal klinken – wat, of hoeveel, iedere
man had aan gronden of aan vee, en hoeveel geld die waard
waren. Hij gaf hen dus de opdracht dat alles nauwgezet uit
te zoeken, zodat er geen enkele hide, geen enkele yard, zelfs
geen os, koe of varken was – ik schaam me om het te vertellen,
maar hij schaamde zich niet het op te dragen – dat niet werd
vermeld. En het resultaat van dat onderzoek werd hem later
bezorgd.’
Naar: James Ingram (red.), The Anglo-Saxon Chronicle, Londen,
1912, p. 107-108.
natuur / 31