De middeleeuwen - Averbode

5. Een commerciële revolutie
1. Rondreizende handelaars stappen
met hun koopwaar langs een weg.
Miniatuur van de Meester van Girart
de Roussillon, in Jean Wauquelin,
Roman de Girart de Roussillon, 1448.
Wenen, Österreichische Nationalbibliothek,
Cod. 2549, fol. 69.
Een wereld met nauwelijks internationale handel of betalingsverkeer is vandaag
moeilijk voor te stellen. Dat was de wereld van de vroege middeleeuwen.
In de late middeleeuwen werd de handel steeds belangrijker. Er ontstond een
zogenoemde handels- of markteconomie, met de markt als de belangrijkste
plaats waar werd handelgedreven. Die economie verscheen niet uit het niets.
Ze kwam voort uit een hele reeks veranderingen die zich voordeden vanaf het
jaar 1000. Maar omdat de laatmiddeleeuwse handelseconomie zo anders was
dan wat er vroeger had bestaan, zijn historici geneigd om te spreken van een
‘commerciële revolutie’ – een plotse, grote verandering. Welke omstandigheden
hebben geleid tot die revolutie? En wat is er daardoor veranderd?
Stap één: overschotten
Tot de elfde eeuw deden de mensen aan landbouw om in hun eigen levensonderhoud
te kunnen voorzien. 94 Iedere boer probeerde genoeg te
produceren voor zijn eigen gezin. Dat lukte meestal net, als de weersomstandigheden
niet te erg tegenzaten. 14 De boeren ontwikkelden nieuwe
werktuigen en technieken die hun opbrengsten deden toenemen. Daardoor
konden ze meer produceren dan ze nodig hadden voor zichzelf. Die overschotten
verkochten ze op vaste tijden – om de week of om de maand – op
een markt in de buurt. Met het geld dat ze ervoor kregen, konden ze kopen
wat ze zelf niet konden produceren. Dat was bijvoorbeeld zout, maar ook
kleren, gereedschap en aardewerk.
De markten veranderden het leven op het platteland. Ze lieten de boeren toe
om zich deels te specialiseren. Op een deel van hun grond teelden ze gewassen
waar op de markt vraag naar was. De rest van hun land bleven ze gebruiken
voor hun eigen voedselvoorziening. De markten trokken al gauw ook professionele
kooplui aan. Die handelaars waren doorgaans afkomstig uit de hoogste
adel; alleen edelen waren rijk genoeg om te kunnen overleven als hun zaken
een tijdlang niet goed draaiden. Ze brachten op de markten producten aan de
man die ze uit andere streken hadden meegebracht. Op een bepaalde markt
kochten ze bijvoorbeeld een lading rogge. Ze reisden ermee naar een markt
vele tientallen kilometers verderop, in een streek waar rogge minder goed gedijde,
en verkochten er hun voorraad met winst. (ill. 1)
De boeren organiseerden de markten vaak in de buurt van een grote abdij of een
burcht. Soms trokken die zo veel volk aan, dat de nederzetting uitgroeide tot een
stad. 105 De beste plaatsen om een markt te houden, lagen aan een rivier of
aan de kust. Dan was de markt vrij gemakkelijk bereikbaar over het water. Aan de
oevers van de Schelde, de Rijn, de Seine, de Loire, de Donau en de Theems ontwikkelden
zich bloeiende handelsnederzettingen. In het zuiden van Europa en
vooral in Italië 109 deden de markten oude Romeinse steden herleven.
arbeid / 115