De middeleeuwen - Averbode

Heilige oorlog
Wie zich bekeerde tot de islam, moest zich niet alleen
houden aan de vijf geloofspijlers. Een moslim
had ook de plicht zijn geloof uit te dragen en te proberen
anderen te bekeren. Dat was de zogenoemde
‘jihad’. Dat begrip betekent letterlijk ‘inspanning’,
maar het wordt vandaag meestal vertaald als ‘heilige
oorlog’. Mohammed doelde met dat woord niet
op een gewapende strijd. Niemand kon worden gedwongen
om zich te bekeren tot de islam. Wie zich
niet wilde bekeren, werd gedoogd, op voorwaarde
dat hij het islamitische geloof niet bestreed. Hij
moest Mohammed en zijn opvolgers, de kaliefen,
ook erkennen als politieke machthebbers.
Joden en christenen mochten uitdrukkelijk hun
geloof behouden. Hun geloof was immers ook
monotheïstisch. Een van de plekken waar joden,
christenen en moslims samenleefden, was Al-Andalus
op het Iberisch schiereiland. 87 Er waren
nog meer overeenkomsten met de islam. De islam
erkent bijvoorbeeld ook Jezus, Mozes en Abraham
als profeten. (ill. 3) Maar omdat de openbaring aan
Mohammed later gebeurde dan die aan de joden en
de christenen, beschouwden de moslims die als de
enige ware.
De verdraagzaamheid tegenover joden en christenen
betekende niet dat ze als gelijken werden
behandeld. Vaak moesten ze hogere belastingen
betalen. En de moslims waren niet de hele tijd
verdraagzaam. Diezelfde tolerantie gold niet
voor andersdenkende moslims. Wie afweek
van wat als de ware islamitische lijn werd beschouwd,
werd vervolgd.
62 / volk en macht
De splitsing tussen de sjiieten en de soennieten ging
aanvankelijk niet ten koste van de eenheid van het islamitische
rijk. De macht bleef in handen van één kalief.
De kaliefen die begin achtste eeuw regeerden vanuit
Damascus, waren afstammelingen van het geslacht van
de Ommayaden. In 750 werden de Ommayaden van de
troon gestoten door de Abbasieden. Om er zeker van
te zijn dat de Ommayaden niet opnieuw aan de macht
zouden komen, lieten de Abbasieden de hele koninklijke
familie uitmoorden. Eén prins, Abd al-Rahman, kon
toch ontsnappen. Hij zette het geslacht van de Ommayaden
voort op het Iberisch schiereiland. Het kalifaat van
Córdoba – genoemd naar de hoofdstad van het gebied
– bleef bestaan tot begin elfde eeuw.
De Abbasieden maakten van het latere Bagdad de hoofdstad
van hun rijk. In de tiende eeuw verloren ze Noord-
Afrika en later Palestina en Syrië. Daar vestigden de Fatimieden
een kalifaat, met Caïro als hoofdstad. De Abbassieden
bleven heersen over Iran – het voormalige Perzische
Rijk – en Irak. Los van de drie grote kalifaten die vanaf
het midden van de tiende eeuw bestonden, waren er nog
kleinere koninkrijken, zoals dat van Granada, dat zich uitstrekte
over een groot deel van het huidige Zuid-Spanje.
Eenheid
Het Arabische Rijk hield niet zo lang stand. Vanaf de
achtste eeuw viel het uiteen in meerdere kalifaten. Toch
bleef er een eenheid bestaan tussen de onderdanen van
de verschillende islamitische gebieden. (ill. 5) Dat had
verschillende oorzaken. Om te beginnen was er natuurlijk
het geloof. Bovendien was het Arabisch overal in de
islamwereld de officiële taal geworden. De Koran was
geschreven in het Arabisch en mocht niet worden vertaald.
Al wie de Koran wilde lezen, moest dus Arabisch
leren. En er was ook één rechtspraak in de islamwereld.
Die rechtspraak – de sharia – was gebaseerd op de Koran
en omvatte alle regels die Allah oplegde aan de moslims.
Ten slotte zorgde ook de islamitische cultuur voor eenheid.
Overal in de Arabische wereld verrezen moskeeën
en badhuizen – ‘hamams’. Het was heel belangrijk om
de moskee rein te betreden. De eerste hamams waren
daarom vaak in een moskee gevestigd. Later kregen ze
3. De profeet Mozes (links), de aartsengel Gabriël en de
profeet Mohammed voeren een gesprek. Mohammed mocht
volgens de regels van de islam niet worden voorgesteld. Daarom
zijn zijn gelaatstrekken niet ingevuld.
Anonieme miniatuur op een los blad, zestiende eeuw. Staatliche
Museen zu Berlin, Museum für Islamische Kunst, Inv.-Nr.
I.26/76.