Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

FEODALİZM 89
jelerden dinsel yapılara kaymasıydı. "22 İslam'da da din kurumlarına
para sağlama sorunu vardı, ama ihtiyaçlar o kadar boyutlu değildi.
Çoğu zaman kendilerine vakfedilmiş pazarlarca desteklenen
muhteşem camiler ve ilerleyen zamanlarda da medreseler vardı, ama
piskoposların, genelde tam gün çalışan din adamlarının ve manastır
kültürünün bulunmadığı bir kurumsallık, ekonomiden daha az
talep anlamına geliyordu.
Yaşamını 19. yüzyıl sonlarında Kahire'deki bir mezarlıkta bulunan
ortaçağa ait Yahudi elyazmaları üzerinde çalışmakla geçiren tarihçi
Goitein'in eserinden, bu kentin Roma döneminde olduğu gibi
kendi doğusuyla yapılan ticaretin merkezi olarak kaldığını öğreniyoruz.23
Yahudi ve Müslüman tüccarlar sürekli olarak Batı Hindistan'ın
Melibar [Malabar] kıyılarını ziyaret ediyorlardı, aynı şekilde
Doğu Hintliler de Mısır'a geliyorlardı.24 Aynı şey Konstantinopolis
için de geçerliydi. Needham, Çinli bir alimin Bağdat'a geldiğinden
söz eder ve Avrupalılar da ara sıra Çin'e giden kara yolunda
yolculuk etmeyi sürdürdüler. Bu, Batı'yla ticaretin gerilemesinin
hiçbir anlama gelmediğini göstermez. Yakındoğu, Avrupa'nın ekonomik
sıkıntıya düşmesinden kaçınılmaz olarak etkilenmekle birlikte,
ticaretinin ana odağı başka bir yerdeydi. Batı Avrupa bu hattın
ucunda yer alıyordu. Eğer Doğu'nun lüks mallarına, baharat, tekstil,
ıtır ve seramiklerine Batı'nın talebi düşmüşse, elde başka pazarlar
vardı. İlk olarak tarihçi Goitein'in dikkatini çeken Hindistan'la
Tunus arasında ticaret yapan bir tacir örneğinde gördüğümüz üzere,
Kuzey Afrika'yla ticaret sürmekteydi. Yakındoğu'nun beslenmesi
gereken kendi canlı pazarları vardı. Bu yüzden ticaret, Batı rotası
marjinalleştiğinde bile Doğu yönünde devam etti. Malabar kıyısındaki
Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman yerleşimlerinin bütün tarihinin
Geniza belgelerinde önemli bir iz bırakarak tanıklık ettiği
gibi, Hindistan, Yakındoğu tacirlerinin hedefi olarak kaldı. Bir Yunan
rehber tarafından M.S. 50 civarında derlenen meşhur tüccar
elkitabı Periplus Maris Erythraei'nin yanı sıra diğer Roma kaynaklarında
da Güneybatı Hindistan'la yapılan karabiber ticaretine pek
çok gönderme vardı. Hindistan'la ticaret Roma döneminden itibaren
önemini hep korudu. Bugünkü Koçi yakınlarında yer alan ve