Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

68 TARİH HIASIZLIGI
kezi olmasına karşın, kölelik ne tarımda ne de diğer kesimlerde tek,
hatta ana emek kaynağıydı.120 Belirli ölçüde bir özgürlüğün başka
yerlerdeki toplumları nitelemediği de açık değildir; köleci olmayan
emek kesinlikle Mezopotamya'da mevcuttu.
Bununla birlikte alternatif bir çekişme konusu, Finley'in, antik
Yakındoğulu büyük bronz çağı toplumlarını antikçağdan farklı görmesinin
sebebi olarak, sadece sulamalı tarımın yokluğunu değil, aynı
zamanda ikincisinin hem "bireysel özgürlüğü keşfetmesi" hem de kölelik
uygulamalarıyla ilkinden ayrıldığını iddia etmesindedir. Childe
da, demir aletlerin ve basılı paranın gelişiyle birlikte, demir çağında
Grek felsefesinin topluma tam bir bağımlılıktan kurtulan bireylerin
kurgusu olarak gördüğü birey-toplum sorunuyla (Hint felsefesi
gibi) ilgilendiği kanısındadır.ııı Gelgelelim, daha ihtiyatlı bir biçimde,
bu kaygıların daha önce eski taş devrinde de belirdiğini, dolayısıyla
özgürlük ve birey kavramlarının yalnızca Yunanistan'a özgü
olmadığını söyler. Bu tespit, bütünüyle doğru gibi görünüyor.
Finley haklı olarak "bu statüleri betimlemekte kullanılan dille ilgilenir"
ve işte bu bağlamdadır ki, o ve diğerleri özgürlüğün ("iyi bilinen")
"keşfi"nden bahsedebilirler. Görüşünü, ne Yakındoğu ne de
Uzakdoğu dillerinin (İbranice de dahil), Grekçede eleutheria, Latincede
libertas olan özgürlük sözcüğünün bir çevirisini barındırdığını
ileri sürerek doğrular. Sözünü ettiği diğer toplumlarda köleliğe yakın
bir kurum bulunduğundan, "temel" veya "başat" olarak görülebilecek
bir statüde olsun ya da olmasın, bunu tanımlayacak ayrı
bir kelime olmasa bile köleliğin varlığıyla yokluğu arasındaki farkın
bilinmemesi hiç akla yatkın değildir. Kölelik, Kuzey Gana'da üzerinde
çalıştığım gruplar arasında mevcuttu, ama özgür olmayı betimleyen
özgül bir sözcük yoktu; yine de, insanlar bir "köle"yle (veya
"piyon") öteki insanlar arasında ayrım yapmakta hiçbir güçlük çekmiyorlardı.
Aslına bakılırsa, bir köle (gbangbaa) değilseniz, özgür
olduğunuz kabul ediliyordu ve özgül bir nitelemeye ayrıca ihtiyaç
duyulmuyordu.
Antikçağın siyasete yapmış olduğu varsayılan üçüncü katkı, genelde
Roma geleneğiyle ilişkilendirilen, hukukun egemenliğini
sağlamasıdır. Romalıların, diğer okuryazar toplumların da yaptığı