Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

SON SÖZLER
347
ölçüde çöktüğü Avrupa'nın batısında bunu böyle görmek kolay değildir.
Kentlerle ilgili etkinlikler, bazı kentsel zanaatlar, eğitim, edebi
etkinlik, bilgi sistemleri, sanat ve tiyatro yıkıma uğramıştı. Kuşkusuz,
tüm bunlar tedricen düzeldi; sadece ticari mübadele yüzünden
bile olsa, bir "yeniden doğuş" zorunluydu. Kırsal alanda, dikkatin
çoğunu kendine çeken bazı değişimler vardı. Fakat kentler Batı'da
yaklaşık 11. yüzyıla kadar canlanmaya başlamadı; manastır
okulları biraz daha sonra, ekonomi yaklaşık aynı dönemde, çoğu
sanat ve entelektüel etkinlik de gerçekte ilk üniversitelerle birlikte
canlandıysa da gerçek nekahet, haklı olarak Rönesans olarak adlandırılan
dönemden önce yaşanmadı. Avrupa ekonomisinin nihayet
canlanması, büyük ölçüde İtalya'nın (Batı'daki yıkımı asla yaşamayan
bir bölge olan) Doğu Akdeniz'le ticaretine bağımlıydı. Burada
kentler gelişmeye, uzaktaki doğuyla ticaret yapmaya ·devam etmişlerdi.
Ticaret kadar entelektüel yaşam da, 14. yüzyıl öncesinde Müslüman
Doğu ve Güney'e çok şey borçlandı. Bunda sadece Yunancadan
yaptıkları çeviriler değil, tıp, astronomi, matematik ve diğer
alanlardaki kendi katkıları da (tıpkı Yahudilerinki gibi) rol oynadı.
Bu canlanmada, Hindistan ve Çin de paylarına düşeni yaptılar, zira
İslam toplumları Güney İspanya'dan Çin sınırına dek Asya'nın tamamına
yayılmıştı. Daha net bir ifadeyle birçok bitki, ağaç ve çiçeğin
(portakal, çay ve kasımpatı) yanı sıra, Francis Bacon'ın modern
toplum açısından merkezi gördüğü, pusula, kağıt ve barut gibi yeniliklerin
kökeni de Doğu'ydu. Matbaanın, porselen, ipekli ve pamuklu
tekstil imalatının, aslında sanayiinin Doğulu köklerindense
söz etmeye bile gerek yoktur. Bu başarıların pek azı erken feodalizmin
Avrupa veya dünya tarihinde özellikle ilerici bir dönem gibi görünmesini
sağlar; Batı'da ilerleme, niteliği itibariyle çoğu kez dış kaynaklıdır,
yine de birçok Avrupalı akademisyen meseleyi böyle görmez.
Onlara göre Avrupa antikçağda meydana getirdiği kendine yeter
bir akışa başlamış, bu da kaçınılmaz olarak feodalizm aracılığıyla
sömürgeci ve ticari genişlemeye, oradan da sanayi kapitalizmine
varmıştır. Fakat diğer toplumsal biçimlenmeleri, sulamaya ve muazzam
kentler üzerine inşa edilmiş durağan, despot devletlere hapsolmuş
görerek, onları bu gelişmelerden dışlayan teleolojik tarihtir.