Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

310 TARiH HIRSIZUGI
kilisenin hükümdarları da, lüks adet ve nesneleri edinmek konusunda
hiç kimseden geri kalmıyordu. Ne var ki, bu çeşit bir lüksün varlığına
karşın, yalnız dini öğretilerde değil, lüksün insan yaşamı için
gereksiz olmakla kalmayıp zararlı ve bazı durumlarda kesinlikle habis
olduğunu ilan eden Mencius gibi filozoflarda da belirli bir tereddüt
hep vardı. Yine de, ister kilisede ister laik toplumda, isterse de
tüccar, çiftçi veya meslek sahibi olsun, özel bir şekilde hareket edebilmek
için servet biriktirmek amacıyla lüks daima güçlünün hedefi
oldu. Bu nedenledir ki, bu iki eğilimin araları hep açık kalarak birçok
kişinin kafasını karıştırmıştı; bu karışıklık bazılarına göre çilecilik
uygulamasıyla, lüks nesnelerin reddiyle, hatta Assisi'li Aziz Francesco'nun
ünlü örneğindeki gibi bu nesnelerin imhasıyla çözülebilirdi.
Francesco'nun gençliği şenlikler, şövalyelik ve gösterişçilikle geçmişti.
Hastalık onun dikkatini yaşamın bir başka boyutuna çekti. Kendisini
yoksulluğa adayarak, bir dilenciye sadaka vermeyi asla reddetmemeye
ant içti. Ne var ki daha sonra, mirasından vazgeçti ve beline
kenevir bir kuşak sarılı kahverengi kaba yünlü bir cübbeden başka
bir şey giymedi. Aziz sonunda, Fransisken tarikatını kurdu; bu
tarikat diğerleri gibi yoksulluk, iffet ve itaatten oluşan üçlü yemine
dayanıyordu. Bunlardan (hayırseverliği celbeden) yoksulluk en
önemlisiydi ve tarikat mülk sahibi olma fikrini tamamen reddetti.
Lüks ve servet hakkındaki yaygın kafa karışıklığı, kendini bu denli
aşırı biçimde nadiren ortaya koydu. Fakat hayırseverliğin doğası,
göreli lüks içinde yaşayan varlıklılar için küçük bir değişimin, yoksul
açısından temel ihtiyaçların karşılanması olduğunun anlaşılmasına
dayanır. Hem lüksün getirdiği artan tüketim hem de onun yokluğu,
hatta yoksulluk, ekonomide farklılaşmanın veçheleridir; bir başka
deyişle, daha önceki toplumların göreli ekonomik "eşitlikçiliği"nin,
birini daha zengin diğerini daha yoksul yapan yeni verimli tekniklerle
sarsıldığı bronz çağıyla birlikte belirginleşen bir durumdur.29 Yoksulluk
ve zenginlik kadar lükse karşı zıt duygular taşıma ve hayırseverlik
de, büyük oranda bronz çağı değişimlerinin ürünüydü ve bu
karmaşıklaşmadan daha az etkilenmiş Afrika'nın çapa tarımlı toplumlarında
pek gelişmemişti, daha doğrusu hiç bulunmadığı söylenemese
bile ideolojik değerlendirmeye açıkça konu olmamıştı.