Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

154 TARiH HIRSIZLIGI
da bir diğer Protestanın, Weber'in peşi sıra, bu dini mezhebin ekonomik
ahlakına önemli bir "ilerleme" özelliği atfeder. "Reform'un
başarısı gelenekle kararlı bir kopuşu gerektirdi ve Avrupalılar, aslında
tarihte gerçek bir değişim olabileceği ve Tanrı'nın her şeyi gerçekten
yeni yapabileceği sonucuna varmakta gecikmediler. Tanrı'ya dolaysız
erişimiyle Protestanlık", ilk kez sınıf bariyerlerini söküp atarak
"gerçek bir okuryazar işgücünü üreten okuryazarlık demekti;"B
Rönesans'ı, tıpkı "modern bilim" gibi, "bir 'Sanayi Devrimi'nin izlemesi
de kaçınılmaz oldu." Aslına bakılırsa, Protestan ülkelerde okuryazarlık
oranlarında gerçekten bir artış olmakla birlikte, bu artış oldukça
azdı ve çok geçmeden Katolik bölgeler de onları izledi. Her
durumda, özellikle de İtalya'da, Avrupa'daki ticari devrim, ipek ve
kağıdın mekanik üretiminin erken gelişimi ve bankacılık, kredi ve
muhasebecilikteki ilerlemelerin tümü -çoğu şu ya da· bu şekilde Doğu
ithalatından etkilenerek- gerçekleşti. Needham yine daha sonraki gelişmelerden
hareketle teleolojik olarak geriye doğru bakıyor veya belki
kendi ideolojik konumundan dolayı süreci böyle okumayı tercih
ediyordu. Kaldı ki, Batı bilimini kısmen Çin'e aktaran ilk Avrupalılar
Protestan değil, aslına bakılırsa Ricci gibi Cizvit misyonerlerdi.
Batı'ya özgü olan şey, yüzyıllar boyunca iletişim ve öğrenim sistemlerinin
yalnız kilisenin emirleriyle değil (kendileri de hümanist
dönemlere sahip olan İslam ve Yahudilik gibi), aynı zamanda (Müslüman
dünyada temel olan ve Çin'den çıkan) kağıt yokluğuyla da
kısıtlanmış olmasıydı. Batı'da Rönesans, Doğu'ya açılma gerçekleştiği
zaman yaşandı; çünkü Batı'nın önceki dönemlerdeki çöküşünün
öyle köreltici sonuçları olmuştu ki, haklı olarak "karanlık çağ" deyişinin
doğmasına yol açmıştı. Bu kısıtlamaları aşmak için, bir Rönesans
kesinlikle gerekliydi. Geldiği zaman, Batı kısmen seküler nitelikte,
Levant'la gerçekleşen ticaretteki artıştan akan servetle harekete
geçen bir bilgi ve sanatsal etkinlik patlaması yaşadı. Rönesans'ın
bu yönü Batı'ya özgüydü, zira Doğu böylesine kapsamlı bir çöküşe
hiçbir zaman uğramamıştı; Hıristiyanlığın doğuşu biçiminde çarpıcı
bir ideolojik değişimin eşlik ettiği bir çöküştü bu.
Ne var ki Doğu da, kısmen Batı'daki gibi ticaret düzeyiyle bağlantılı
olarak bilgi ve sanat alanında daha büyük ve daha küçük et-