Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

122 TARiH HIRSIZLIÖI
nanma da kurdu. Köylüler başka yerlerdekine benzer bir statüye sahiplerdi
ve imparatorun köleleri değillerdi. Daha da önemlisi, sözde
despotik yönetim özel teşebbüs de dahil ticareti teşvik etti ve özellikle
ipekli, kağıt (bu ikisi için aynı zamanda üretimi de) ve baharat
ticaretinde merkantil bir ekonominin gelişmesini yüreklendirdi.
Tüm bu alanlarda canlı bir gelişme hakimdi ve bu gelişme, sonunda
içteki tıkanmalardan çok tekstil imalatının Avrupa'ya kaymasına
veya Atlantik devletlerince baharat ve tekstil için Doğu'ya, altın
ve tarım ürünleri için de Amerika'ya giden deniz yollarının açılmasına
sebep oldu; böylelikle de Yakındoğu'daki önceki başarıların
marjinalleşmesine bağlı olarak yenilgiye uğradı. Bu bölümün büyük
kısmı, Avrupa değerleri yelpazesinde geleneksel olarak aşırı olumsuz
uçlardan biri olarak gözüken Türkiye'nin analizine ayrılmış olmakla
birlikte, bölümün sonuç kısmındaki tartışma dinamik, demokratik
Batı'nın "zıt kutbu" rolünün bir diğer başrol oyuncusu olan
Uzakdoğu'ya kayacak. Aşağıda, Avrasya'nın iki karşıt yakası arasında
kurulan ve genel çizgileriyle dile getirilen benzerliklere daha
derinlemesine bakacağız.
Sultanın Ordusu
Türkiye'nin bir despotizm olarak görülmesi, "İslami muhafazakarlık"
düşüncesiyle el ele yürür; söz gelimi, Osmanlı'nın varsayılan
teknolojik geriliği13 K. M. Setton, 14 E. L. Jones ıs ve P. Kennedy16 gibi
yazarların Avrupa-merkezci yaklaşımlarında bu düşünceyle ilişkilendirilir.
Osmanlı'nın başkaları tarafından geliştirilmiş teknolojik yenilikleri
benimsemeye direndiği ve ekonomik ve toplumsal yaşamda
olduğu kadar bilgideki ilerlemelere yönelik her şeyi de pratik mülahazalardan
çok, laik veya dini yetkeden gelen otokratik dayatmaların
kılavuzluğu altında ideolojik olarak belirlenmiş mülahazalara
tabi kıldığı kabul edilir. Bu nedenle, Avrupa'daki durumun farklılığını
gösterdiği varsayılan kişisel inisiyatife veya "özgür irade"ye hiç
alan bırakılmadığı ileri sürülür.
Ateşli silahların kullanımını ve geliştirilmesini ilk benimseyen muhtemelen
Avrupa olmakla birlikte, bu silahları kullanan bir düşman-