Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

210 TARiH HIRSIZLICil
eder. Özgürlük ve tahdidi gösteren bu iki yorum, zıt yönlerde ilerler.
Çelişkili ifadelerin ikisi de kurama uygun olarak değerlendirilir,
bu da psikolojik ve sosyolojik yorumların her birini kuşkulu hale getirir.
Birlikte yıllarca yaşadığım Kuzey Gana'nın LoDagaa'larının çağdaş
İngilizlerden daha çok veya daha az kontrollü olduğunu söylemek
çok zor olurdu; her türlü değerlendirme, bütüncül kategorileştirmelere
değil, özgül etkinlik bağlamına dayanmak zorundadır. Cenazelerde
yaslarını ifade ediyorlardı, ama hissettiklerini genellikle bu
yası kısıtlayan veya kanalize eden kısıtlayıcı ve töıenselleştirilmiş yollardan
gösteriyorlardı. Kurbanlar dahil, tüm ayinler kontrollüydü.
Fakat okulların, göçmen işgücünün ve misyonların gelmesiyle yaşam
yine de pek çok değişime maruz kalıyordu. Aslına bakılırsa, Afrika
dininin o sırada 80 kilometre kadar uzaktaki Wa pazarında (herkes
tarafından tanındığı adıyla Amerikalı "Kutsal Jo"niın önderliğinde)
vaaz veren Paskalyacılar kadar kontrolsüz olduğunu görmedim. Yerel
uygulamada, bir tavuğu öldürmek muhtemelen bir tanrıya adak
sunarak sorunlu bir durum hakkında gerçeği keşfetmek için yerine
getirilen bir edimdi; ama hiçbir zaman çılgınlık veya sefihlik niteliğine
sahip olmadığı gibi, Elias'ın bu edime atfettiği üzere "özgürlüğü"
de sergilemiyordu. "Uygarlığa" ilişkin onun yüzeysel gözlemlerinden
edinilmiş farkların birçoğu, daha yoğun ve derinlemesine bir
incelemede kaybolup gider. Elias'ın psikolojik durumlara yaptığı atıf
ve sosyolojik çözümlemenin, Avrupa üzerine çalışmasında da eşit derecede
şüpheli olduğunu kabul etmek için gerçek bir neden yoktur.
Ama Avrupa ve Gana üzerindeki gözlemleri arasındaki bu müthiş
uçurum nereden kaynaklanmaktadır?
Gana'yı anlamaktaki sorunu, onun uygarlaşma sürecine içkin kısıtlamaya
doğru ilerleme hakkındaki kuramının köklerindedir. Bu
kesinlikle sadece yazarın kendisiyle sınırlı olmayan, aksine çoğu zaman
Avrupa'nın halk inanışlarının bir parçası olan bir inançtır. Elias,
Afrika sanatını duygunun daha dolaysız bir ifadesinin somutlaşması
olarak değerlendirir. Kanlı kurban ritüeli ve bir sürü "fetiş" tapıncı,
uygarlığın bize ibadet ve tektanrıcılık adına sınırlamayı öğrettiği,
ket vurulmamış eylemlerdir. Gana toplumunun tüm bu yönlerinin,
kısıtlamanın yokluğunun damga vurduğu, ket vurulmamış duy-