Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

270 TARiH HIRSIZLIGI
rumları" nda, klasik dünyada, eski İran'da ve yüksek düzeyde
okuryazarlığın başladığı hemen her yerde vardı. Kentler gibi, üniversitelere
de ancak güçlü bir teleolojinin etki si nde kalmış çok dar bir
bakış açısıyla Av rupalı denebi lir. Tüzel ki şi li kler olarak varlıkları uzun
vadede önemliydi, ama her ne kadar modern dünyada Avrupalı çeşi
di büyük ölçüde (ama evrensel olarak deği l) benimsenmiş olsa da,
bu durum yüksek ili m kurumlarının başka bi çimlerde işleyemeyeceği
anlamına gelmiyordu.
Üzeri nde en çok anlaşmazlık bulunan kurum, eği ti mi tekrar ortodoks
sınırlar içine çekme amacındaki Sünni bi r çabayla, erken dönem
İslam dünyasındaki kütüphanelerin (darü'l-ilm) yerini aldığı düşünülen
İslami medreselerdir. Bu neden le medreseler din i eğiti me yoğunlaşmış
ve Avrupalı okullarla olumsuz biçimde karşılaştırılmıştır,
ama medreseleri n öğreti m ve müfredatının Batı'daki lerle koşutlukları
vardı. Her durumda, medreseler büyük ölçüde di ni eğitimle ilgilense
de, (Grek, Fars, Hint ve Çi n ilminden gelen) "yabancı bilimler"
başka yerlerde, kütüphanelerde, saraylarda ve tıbbi kurumlarda
öğreni ldi. Kaldı ki, Avrupa üni versiteleri de başlangıçta kesinlikle
dine yoğunlaşmıştı ve bu bakımdan Salerno'daki tıbbi ve Bologna'daki
hukuki yoğu nlaşma alışılmadık ni teli kteydi.
İslam' da ilim başlangıçta hayırsever bireyler tarafından özel olarak
finanse edilmişe benzemektedir. Fakat ilim kurumları, 10. yüzyılda
geni ş bir ölçekte yerleşik ve kalıcı hale gelen vakıflara ilişkin
kanunla hayı rseverliği n resmi yet kazanmasından sonra or taya çı k­
tı.55 İslam öğreniminin başladığı mescit'lerin kuruluşu daha erken
dönemde, en azından 8. yüzyılda gerçekleşti; di n öğretimi bi r hayırseverlik
kurumu olarak başlatıldı.
10. yüz yılda Bağdatlı Bedr, kent dışından gelen öğrenciler için yeni
tip bi r ku rwn olan mescid -h an külliyesini geli ştirdi. Bu, Ni zamülmül k
tarafından medresenin yeni lenmesi ni n·-bundan müfredat da etki lense
bile- en başta müfredattan çok hukuki konumuna yönelik bi r deği
şimi n başlangıcı oldu: Nizamiye 1067 'de Bağdat'ta kuruldu. Fakat
her ikisi de siyaset adamı olan gerek Bedr gerekse Nizam, aslında
daha önceki okullardan hareketle tedricen gelişen bu kurumları
n bani si deği llerdi. Bunlar, Şii yayı lması ve Haçlı isti laları karşısın-