Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

28 TARiH HIRSIZLIGI
kat taş gereçler kullan an bir toplumd an demi r çapa lar kullan an bi r
başkasına doğru giden uz un vad eli bir değişime ilişkin herhangi bir
gö rüşleri yoktu. Bagre adlı kültü rel mitlerinde t6 demir, tıpkı kültü r­
lerinin diğer uns urları gi bi "ilk ins an" la bi rlik te belirmekteydi. Sömürgeci
lik ve Avrupa lıla rın geli şi , kuşk us uz on la rı kü ltü rel değişimi
dü şünmeye itmişti ve çoğu zaman eğ itim le ilişki len dirilen "i lerleme"
sözcüğü sık sık kullanılıy ordu; ama yaşam aynı yolda iler lemiy
ordu. Yeninin lehine, eski sert bi r biçi md e reddedi lmişti. Artık
çizg is el bir kültü rel ilerleme fikri eg em endi.
Ne var ki, bi r çeşit çizgisellik zaten mevcuttu. İns an yaşamı çizgis
el biçimde iler lemek tedir; ay lar ve yıllar döngüse l olarak hareke t
ed iyormuş gibi görülmekle bir likte, bun un nedeni büyük ölçüde zamanın
geçi şin i hesaplamak için elde yazılı bir şem anın olmam asıdır.
Batılı kavr amsalla ştırma larda bile, mevsim lerin döngüs elliği kesin olarak
kabul edilmiştir. Fak at kü ltürel değişim, yeni bir otom obilin bi r
öncekinden az da olsa da ha fa rk lı ve "daha iy i" olmasına kıyas la, kendini
daha aşika r biçim de gerçekleştirir. LoDaga a kabiles inde, çapanın
sapı bir kuşaktan diğerine geçerk en ayn ı ka lır, ama gene lde -öz ellikle
durağ an, "geleneks el" bir aland a- deği şim baş gös term iştir.
Çizgisellik, "geli şk in" bir "ilerlem e" fik rin in bileşen idir. Baz ıları
bu kavr am ı Batı'ya özg ü gö rmüştür, bu yüzden bir de receye kada
r temelde Rönes ans'tan ber i ve yine tem eld e Avr upa'd a gerçek leşen
değişim in hız ın ın yanı sıra, J. N eed ham ve diğerlerinin. "modern
bilim" olarak söz ettiği şeyin uyg ulamasının sonucu olarak da kabul
ed ilir. Ben, bu tür bir kavramın, sabit bir takvimi getiren, bir çizgi
çek en tüm yazılı kültü r lerin öz elliğ i olduğun u ileri sü rüyorum. Yazılı
dinlerin çoğ u, bi r Altın Çağ, ins an lığ ın sonund a geri dönmek zorun
da old uğ u bir Cennet Bahçesi vey a bi r doğal bahçe fik rini barındırıy
ordu. Böy le bi r kavram, yeni bir ba şlangıç için ileriy e bakm a­
nın yanı sıra , bir geriye bakışı da gerek tiriyordu. As lın a bakı lırsa, sözlü
kültü rlerde bi le pa ralel bi r cennet fikri bulun abiliy or du.17 Geçmi ş­
te net bir ayrım vardı, an cak Ayd ınlanm a 'dan sonra hak im bir sekülerliğin
geli şiy le bi rlikte, iler leme fik rinin hükm ettiği bi r düny a buluyoruz;
bu iler leme, beli rli bir amaca doğru yön elm ek ten çok , bi ­
lims el gir işim ve ins an yaratıcılığ ın ın bir sonucu olarak evr enin daha