Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

KURUM HIRSIZLIKLARI: KENTLER VE ÜNİVERSiTELER 275
Needham'ın bot ani k konusunda kesi nli kle ort aya koyduğ u gibi , 68 ortaçağ
baş larında kent toplumunda ve onun erken dönem okullar ında
bi r geri leme görüldüğ ü gi bi, Akdeni z ve başka yerler de tic aretin
azalmasına eş li k eden genel bi li msel bi lgi alanında da bi r bozulma vardı.
Ekonomik durum, Arap fethi ni n ilk şokunun ardından Doğu'yla
tic areti n baş lamasıyla tersi ne dönmeye baş ladı, fakat ilk dönemlerde
eğitim, "anti k bi lim"in bi rçok dalını "pagan" di ye dışlayan ki liseni
n elleri nde sağlam bi r şeki lde canlandı. Bu durum, ikisi de Hıri s­
tiyan olmayan iki alanla, uzamsal olarak Doğu'yla ve kronolojik olarak
klasi k kültürlerle iletişimin gelişmesi yle değişime uğ rayac aktı.
Bi lgi, eğitim ve sanatlar kuş kusuz sadece ekonomi yle bağlantılı
değildi r. İslam'da ve Hıri stiyanlıkta di nin bu alanlarda uyguladığı
deneti m büyük önem taşı yordu; ama tek bi r İnanç veya hegemonyacı
bi r "dünya dirii"nin egemenliği nden kaçınmış olan Çi n'de aynı
öneme sahi p değildi, ki bunun hümani zma açı sından önemli sonuçları
ol muş tur. İslam'da ve Hıri sti yanlıkta di ni yetki li ler en azı ndan
"dah a yük sek" düzeylerde eğitimi denetledi ler ve sanatlara egemen
oldular. Yahudi liğin emi rleri ni izleyen İslam, figüratif tasvirleri (dr a­
ma da dahi l) yüzlerce yıl, bazı yerlerde günümüze dek yasakladı. Hıri
sti yanlık da yola aynı kuşkularla baş ladı, ama sonunda-Rönesans' a
kadar fi ilen sadece di ni n hizmeti nde olmakla bi rlikte- bu tür etki n­
li klere izin verdi. Daha önc eleri çok az di ndış ı dr ama, resi m veya hatta
"kurgu eser" vardı.69 İbrahi mi di n, eğitimi imanın bir kolu olarak
gördü ve öğrenimi büyük ölçü de kendi hizmetindeki lere ayır dı.
Dünya di nleri, bi li m ve eğitim üzeri ndeki (dini okulların yayılmasını
da belir leyen) bu boğuc u ha kimiyet leri nden ne zaman vazgeçtiler?
Çi n'de imparator ve at a tapınc ı bi r yana, hi çbi r zaman hegemonyacı
bi r di n olmadı. Avrupa' da özgürleşme süreci nin çeki ngen kökleri
12 .-15. yüzyıl lar arasındaki İslam'dan fazlasıyla et kil enmiş hüm a­
ni st et ki nli klerde yatar. İslam'da gelenekle diğer eğ itim bi çi mleri ar a­
sındaki müc adele, durumu anlamanın anahtarı nı verir. Özelli kle (İslam
'ın kültürel mer kezi olan) Bağ dat 'ta bi rinci koş ul ikinci sini di ze
geti rmişti ve büyük Engi zi syon boyunc a, fıkhın ve öğ retildiği medreseni
n diğerine karş ı zaferi ne yol açt ı. "A ntik bi li m" öğ retimi, daha
önc e de gördüğüm üz gi bi bi reysel eğitimin özel dün yasına havale edil-