Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

216 TARiH HIRSIZLIGI
ğuşunun "Protestanlığın emperyalist bir inanç olarak Katoliklikten
üstün olduğunun kanıtı ve Protestanların, ortaçağda özellikle Yahudiler
tarafından gösterilen kapitalizm yeteneklerini tevarüs ettiklerinin
ispatı olarak kullanıldı"ğını ifade eder. Şu yorumu yapar: "Bu
tezin her parçası, bana göre yanlış yola saptırıcıdır. "6 Daha güneydekilerin
Atlantik imparatorlukları Protestan ülkelerininkinden daha
geniş, daha uzun ömürlü ve daha karlıydı. "Kuzeyli devletlerin 19.
yüzyıl dünya mücadelelerinde sergiledikleri üstünlük [ ... ] yaygın olarak
varsayıldığı kadar erken bir dönemde başlamadı." Ve o zaman
bile dinin bu üstünlükle pek az ilgisi vardı. Asıl önemli olan, coğrafi
konumdu.
Weber'in ilk küresel karşılaştırma çabaları üzerine daha fazla yorum
yapmak istemiyorum. O kuşkusuz öncelikli olarak Batı'nın yakın
geçmişteki ekonomik ve kültürel egemenliğiyle ilgileniyordu; Hindistan
ve Çin'e ilişkin keskin analizlerinin arka planında daima Batı
kapitalizminin hakimiyeti vardı. Aslına bakılırsa, Weber kendisini
sınai kapitalizmin 19. yüzyıl Avrupa'sındaki gelişmesiyle sınırlamaz,
ama anlaşılır bir şekilde, bakışlarını önkoşullar için geçmişe, özellikle
Reform'a (dolayısıyla Protestan etik üzerine), Rönesans'a ve "keşifler
çağı"na, hatta daha da geriye, Roma'ya kadar uzanan Avrupa
kentinin "benzersiz" doğasına çevirir. Bu durum üzerine yorum
yapan çoğu kişinin seçtiği güzergah da budur. Marx ve Wallerstein 7
de, Avrupa'nın avantajını 19. yüzyıldan önceki dönemlere çekerek,
keşifler çağına dönerler.
Küresel karşılaştırma düşüncesi, Avrupa yakın tarihiyle ilişkili
bir tarihçi kavramıdır. Karşılaştırılan nedir? Bu düşünce temelde, 19.
yüzyılda ve 20. yüzyıl başlarında Marx ve Weber'i ilgilendiren ve
nihai olarak (Avrupa) kapitalizmin kökleriyle ilgili sorulara gönderme
yapar. Birinci ve -Weber'in durumunda- İkinci Sanayi Devrimlerinden
sonra Avrupalıların bakış açısından yazılan, Avrupa "modernleşmesi"
gerçekleşirken Asya'daki diğer büyük uygarlıkların neden
bunu yaşamadığı; başka bir deyişle, aynı türden bir yaklaşımın
daha yakın bir temsilcisi olan iktisat tarihçisi David Landes'in son
kitaplarından birinin alt başlığı olan "Neden bazı uluslar böylesine
zengin, diğerleri de bu kadar yoksuldur?" sorusuna bir yanıt ara- .