Jack Goody Tarih Hırsızlığı İş Bankası Yayınları

KiM ÇALDI, NE ÇALDI? ZAMAN VE MEKAN 21
hal sahiplenmişler ama kitap basmaya ve meydan saatleri dikmeye
hiçbir zaman yanaşmamışlardır. Kutsal kitaplarını bastıkları takdirde
bunların kutsal olmaktan çıkacağına, meydan saatlerinin de müezzinlerin
ve eski adetlerin tesirini azaltacağına inanıyorlar. "7 Bu alıntının
ilk kısmı, birçok Avrupalının ileri sürdüğü ve 4. Bölüm'de enine
boyuna tartışacağımız durağan, yenilikçilikten uzak bir Şark kültüründen
çok uzak olduğumuza işaret eder. Gelgelelim, matbaanın
reddinin, gerek zamanın ölçülmesi gerek yazılı bilginin dolaşımı açısından
uzun vadede çok önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Her ikisi
de daha sonra Bilimsel Devrim veya "modern bilim"in doğumu olarak
adlandırılan şeyin gelişiminde merkezi öneme sahipti - iletişim
teknolojisinin seçici uygulanışı, zamanın belirli bir anından sonra ilerlemeyi
önledi; fakat bu, zaman ölçmekte tam bir yetersizlik veya bunun
imkanı ve değeri konusunda cehaletle uzaktan yakından ilgisi
olmayan bir şeydir. Yine de bu isteksizlik (ki bu isteksizliğin kendisi
de daha geç bir hadisedir) zamanı ölçme konusundaki Avrupa yöntemlerinin
ve Avrupa dönemlemesinin diğerlerinden daha "doğru",
daha iyi olduğu görüşünü o kadar da doğrulamaz.
Zamanın bölümlenmesinin daha genel bir yönü daha vardır ki,
o da Batılı zaman algısının çizgisel, Doğulununsa döngüsel olarak
nitelenmesidir. Çin biliminin ihyası için onca uğraşlar veren büyük
Çin araştırmacısı Joseph Needham bile, konuya yaptığı önemli bir
katkıda bu tanımlamayı yapmıştı.8 Benim görüşüme göre bu tanım,
kültürleri ve potansiyellerini mutlak, kategorik, hatta özcü tarzda
hatalı bir şekilde karşıtlaştıran bir aşırı genelleştirmenin ürünüydü.
Çin'de, dönemlerin uzun süreli hesaplanmalarından farklı, aynı ismin
("maymun yılı") düzenli olarak tekrarlanacağı biçimde, yılların
kısa süreli döngüsel bir hesaplanışının olduğu da gerçektir. Batı
takviminde ise, kendilerini tekrarlayan aylar ve bu ayların Çin yıllarına
benzer karakterolojik bir önem kazandığı Keldani burçlar kuşağına
dayanan astroloji dışında, buna benzeyen başka hiçbir şey yoktur.
Bununla birlikte, zaman hesabının kaçınılmaz olarak daha basit
olduğu tümüyle sözlü kültürlerde bile, hemen her seferinde hem
çizgisel hem de döngüsel zaman hesaplamaları bulunur. Çizgisel hesaplama,
kesintisiz bir biçimde doğumdan ölüme doğru hareket eden