Voortrekkers van oud Nederland, deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

De voornaamste der hier bedoelde kroondomeinen waren de
z.g. Groote Mariënburger Werder, waarvan de tenuta Tiegenhof
een onderdeel uitmaakte, en de Kleine Mariënburger Werder.
Volgens de waarschiinlijk juiste overlevering hebben de tenutariï
van Tiegenhofl) zich, op grond van wat zij in den Dantziger
Werd er gezien hadden, in 1562 tot Hollanders gewend en hen
bewogen zich hier neder te zetten; het eerste contract met hen
gesloten dagteekent echter eerst uit het jaar 1578, toen die Hollanders
door het aanleggen van dijken langs het Haft" en de rivieren,
het graven van kanalen en slooten en het bemalen van het land,
dit voor bebouwing geschikt hadden gemaakt. Volgens mededeeling
van Pelicia Szper werd aan deze Hollanders een deel van
het land verpacht voor den tijd van dertig jaar tegen een jaarlijksche
betaling van "twee en vijftig gulden en dertien kippen"
per hoeve. Hoe groot die hoeven waren blijkt niet; wellicht waren
het ook weer Kulmsche hoeven, die volgens Dr. Bruno Schumacher
overeenkwamen met ongeveer 17 hectaren. De pachters
kregen vrijdom van belastingen, heerendiensten en inkwartiering
en behoefden geen andere dijken in stand te houden dan die, welke
op hun eigen grond lagen. Wel ging deze overeenkomst enkele
jaren later te niet, omdat de verpachter in 15 8 I zijn "tenuta"
wegens schuld aan een nieuwen tenutarius moest overdoen, maar
er werd toen een nieuwe overeenkomst voor 20 jaar gesloten, die
door den koning Sigismund lil werd bekrachtigd.
De Hollanders verspreidden zich langzamerhand over de dorpen
der tenuta en sloten met den tenutarius voor de dorpen afzonderlijke
pachtovereenkomsten.
In de archieven zijn tal van die overeenkomsten bewaard
gebleven; sommige daarvan hebben betrekking op het laatste
gedeelte der 18de eeuw, dus na de verdeeling van Polen, waarbij
Poolsch-Pruisen aan het koninkrijk Pruisen kwam. Vrijwel alle
dorpen in Tiegenhof, op het kaartje aangegeven, zijn bij de
Hollanders in pacht geweest. Uit die overeenkomsten volgt, dat
ook buiten Tiegenhof in verschillende dorpen in den Mariënburger
Werder, n.l. Herrenhagen, Heubreden, Gurken, Hollandsche
nederzettingen zich hebben bevonden en dat ook deze aan Hollanders
verpacht zijn geweest.
Vaak komen in die overeenkomsten dezelfde namen voor. De
I) De Poolsche koningen stelden voor het beheer over de domeingronden rentmeesters
aan, die niet alleen met het geldelijk beheer belast waren, doch ook met
de rechtspraak en andere bestuursaangelegenheden. Deze ambtenaren droegen den
naam van tenutarius, starost of oeconoom, naar gelang van hunne bevoegdheden,
welke niet altijd gebeel dezelfde waren.
33