Voortrekkers van oud Nederland, deel 1 - Vijfeeuwenmigratie.nl

Felicia Szper deelt in haar geschrift tal van aardige bijzonderheden
omtrent die nederzettingen mede en geeft een opsomming
van de dorpen in deze landstreek, waarvan pachtovereenkomsten
met Hollanders zijn bewaard, of waar stellig Hollandsche nederzettingen
zijn geweest.
Zij vermeldt er niet minder dan vijfendertig, een eerbiedwaardig
aantal! Al zijn dit uit den aard der zaak voor een groot deel kleine
dorpen geweest - volgens onze hedendaagsche begrippen niet
meer dan buurtschappen - dan wijst dit er toch wel op, wat een
groote beteekenis de Hollandsche landbouwkolonies ook in dit
deel van West-Pruisen hebben gehad.
De ontwikkeling van al die kolonies in Poolsch Pruisen vormt
wel een scherpe tegenstelling met de Hollandsche landbouwkolonies
in het hertogdom Pruisen, die reeds na }O jaar op een
volslagen mislukking zijn uitgeloopen. Nu heeft dit - als reeds
vroeger is medegedeeld - wel in hoofdzaak daaraan gelegen, dat
de Hollandsche kolonisten in Oost-Pruisen, als van huis uit veehouders,
op een plaats gebracht waren, waar zij niet thuis behoorden,
terwijl die in Poolsch-Pruisen werkzaam zijn geweest op een
terrein, dat als het ware voor hen geknipt was; maar toch is het
ook ten deele een gevolg geweest van de veel grootere verdraagzaamheid
op godsdienstig gebied, welke de, toch ook tot een
protestantsche secte behoorende, Hollandsche boeren, hebben
ondervonden van het verre overwegend katholieke Polen, dan
van het bijna uitsluitend protestantsche Pruisen.
Wel heeft het ook hier niet ontbroken aan godsdienstige
ijveraars, die tegen de boeren te velde trokken, maar in de Poolsche
koningen en heeren, die hun diensten over het algemeen
waardeerden, vonden de boeren in den regel beschermers.
De wijze, waarop de nederzettingen in Poolsch Pruisen zijn
Ontstaan, komt het meest overeen met die, waarop in de middeleeuwen
de kloosters hebben gekoloniseerd. De starost of oeconoom
sloot een contract met de boeren, die zich op den grond wilden
nederzetten en die overeenkomst werd door den koning bekrachtigd.
Had de kolonisatie op stedelijk gebied of op adellijke
goederen plaats, dan onderhandelde de stadsraad of de heer
rechtstreeks met de kolonisten. Van een locator, zooals in de ude
eeuw Bobo voor den Bremenschen aartsbisschop, ofFriedrich von
Machtenstede voor Hendrik de Leeuw, en ook Eck van Reppichau
Voor hertog Albrecht in de Oost-Pruisische kolonies, is hier geen
Sprake geweest.
Het erfpachtscontract werd hier geteekend door den starost of
35