Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
insanların, kağız olmadığından, qaya üstündə cizgilərdən istifadə edərək
çəkdikləri rəsmlər özləri üçün də bir işarə olmuşdur.
Belə rəsmlər çox olduğundan bunun bir nəfər tərəfindən deyil, bir neçə
adam tərəfindən çəkildiyi də məlum olur. Sözsüz, bunların Naxçıvan, Ordubad,
Kəlbəcər, Qazax, Gəncə ərazisində deyil, Şirvan, Ağdam, Laçın, Ağcabədi və s.
kimi yerlərdə də tapılması bu ―sənətin‖ bir nəsildən gələcək nəslə öyrədildiyi
ehtimal olunur.
Həmin şəkillərin bu formada yazılmasını biz ―ibtidai təlim‖ forması kimi
başa düşsək, zənnimizcə yanılmarıq." (4, s.5-6).
Orxon abidələri türk xalqının böyük bir dövrünün ən gerçək, ən çılpaq və
dəqiq şəkildə yaşadan mənbələridir. Bu abidələr təkcə Göytürk imperatorluğunun
məşhur hökmdarı Bilgə xaqan dövrünü bizə çatdırmır, o həm də türk millətinin
xarakterini, yüksək mədəniyyətini, millətsevərliyini, tərbiyə ənənələrini də
yaşadır. On üç qəbir daşlarından ibarət olan Göytürk abidələri qədim türklərdə, o
cümlədən azərbaycanlılarda vətən əxlaqının, vətənpərvərlik hissinin indiki kimi
güclü olduğunu sübut edən mənbələrdəndir.
Qədim şumerlər insanın mənəvi aləminin formalaşmasında, qəlbinin
təmizlənməsində, müdrikliyi dərk etməkdə tərbiyənin rolunu yüksək
qiymətləndirirdilər. İnsan həyatında tərbiyənin əhəmiyyətini yüksək
qiymətləndirərək uşağı kiçik yaşlarından düzgün tərbiyə etməyi tövsiyə edirdilər.
Tərbiyəsiz uşaqların ―Kitabələr evinə‖ (yəni məktəbə) göndərilməsi məsləhət
görülmürdü: ―Əgər axmağın ürəyi yoxdursa, hikmət əldə etmək üçün əlində
tutduğu kitabə onun nəyinə gərəkdir?‖. Bu fikirlər qədim Şumerdə uşaqların
―məktəbə‖ hazırlanmasında ―məktəbəqədər‖, ailə tərbiyəsinə böyük əhəmiyyət
verdiklərini güman etməyə əsas verir. Şumerlər əxlaq tərbiyəsinə xüsusi fikir
verirdilər. O dövrdə ləyaqətlə yaşamaq, camaat arasında yaxşı ad çıxarmaq ən
gözəl əxlaqi keyfiyyət sayılırdı.
Şumer dilində şifahi şəkildə yaranan , sonralar akkad dilində gil lövhələrə
köçürülən ―Bilqamıs‖ dastanı Şərqdə tərbiyə haqqında fikirlərin və tərbiyəvi
fəaliyyətin formalaşması ideyasının nə qədər qədim tarixə malik olduğunun bariz
nümunəsidir. On iki gil lövhə üzərində yazılmış bu qədim şərq dastanında insan,
onun taleyi, istək və arzusu, həyat eşqi və idealı, mübarizə və qəhramanlıq
salnaməsi, mənəvi dünyası, əxlaqı fikirləri mühüm yer tutur.
Zərdüşt dininin əsaslarını özündə əks etdirən ―Avesta‖ tarixi, dini, ədəbi
abidə kimi b.e.ə. XV-X əsrlərdə formalaşmışdır. ―Avesta‖ Azərbaycan ictimaipedaqoji
və fəlsəfi fikrinin, o cümlədən şəxsiyyətin formalaşması ideyasının ilk
mənbələrindən biridir. Bu dini-fəlsəfi-pedaqoji əsərdə təqribən e.ə. II-I minilliyin
yaradıcılıq məhsulları toplanmışdır‖(1, s. 53)
―Avesta‖da təlim-tərbiyəyə geniş yer verilir. Burada göstərilir ki, təhsil
almaq məqsədilə yanınıza gəlib sizə müraciət edən şəxsin kim olmasından asılı
olmayaraq, onu qəbul edin və istədiyini ona öyrədin.
162