Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
olunması tələbatdan irəli gələcək gərginlikləri aradan qaldırmaq məqsədi güdür.
Bu nümunənin ənənənlivliyi situasiyanın ənənənlivliyindən doğur. Bu da toy
ritualının tərkib hissəsi kimi çox vacib və gənclərin gələcəkdə xoşbəxt olması
üçün zəruri bir mərhələdir. Burada həm qız, həm də oğlan evi çalışır ki, yerinə
yetirilməsi vacib olan bu işlərin heç birisi xüsusi narahatlığa səbəb olmasın.
Məsələnin başqa bir tərəfi də diqqətimizi cəlb etdi. Belə ki, zahirdə bu
işlər maddi təminata xidmət edirsə, alt qatda bu mərhələlərin sakral-mifoloji
dəyəri yatır. Belə ki, toyun müqəddəs bir mərasim olduğuna inanan qədim insan,
sanki bu mərhələlərdən birinin buraxılmasının bədlik gətirəcəyinən qorxmuşdur.
Məhz buna görə bugünün özündə belə toy edən hər bir ailə bu mərhələləri yerinə
yetirməklə kosmik nizamı yaratmış olur. Çünki, mifoloji düşüncədə subaylıq
xaotiklik, nizamsızlıq, törəməzlik anlamı daşıyır. İnsan ailə qurmaqla cəmiyyətin
bərabərhüquqlu üzvü olmaq üçün ilkin addımı atır və bundan sonra övlad sahibi
olaraq nizamlı aləmə daxil olur. Biz hələ bunun ən qədim nümunəsinə ana
abidəmiz olan ―Kitabi-Dədə Qorqud‖ dastanında rast gəlirik. Belə ki, dastanın
―Dirsə xan oğlu Buğac‖ boyunda övladı olmayan Dirsə xan qara çadırda
oturdulur. Bunun oğuz düşüncəsində yeri isə cəmiyyətin bərabərhüquqlu üzvü
olmaqdan kənarlaşdırılmadır. Dirsə xan bunu özünə böyük təhqir hesab edir.
Bu gün də xalqın yaddaşında ailə qurmaq, övlad sahibi olmaq ən vacib
şərtlərdən hesab olunur. Sanki ailə qurmaqla yeni bir mərhələyə keçid baş verir.
Daha sonra toy zamanı qız və oğlan adamı arasında bu gün şən zarafat
kimi qəbul olunan lakin vaktı ilə ritualın tərkibi olan deyişmə baş verir. Bu mətn
isə əslində mövsüm mərasim nəğmələrində olan qış və yazın deyişməsini
xatırladır. Fikirimizi izah etmək üçün aşağıdakı mətinə diqqət yetirək:
Ana
Mən gəlinin anasıyam
Axar sular sonasıyam.
Süd pulunu kəm eyləsəz
Od tutuban yanasıyam
Ata
Mən gəlini atasıyam
Qızıl gülün butasıyam
İpək köynək gətirməsəz
Sizi itə atasıyam. [s. 39].
Əslində bu mətnlərin hər ikisi semantik baxımdan bir mənanı ifadə edir.
Şirvanlılar arasındakı ―qız evi xan evi‖ deyimi fəlsəfəsindən doğan məna ifadə
olunub. Hər iki mətndə tələb vardır. Düzdür, bu tələb özü kontekstdə zarafat,
acıtma xarakteri daşısada, mahiyyəti etibarı ilə xalqın ritual qəlibindən doğur.
Bundan əlavə bu mətndə poetik oynaqlıq, axıcılıq özünü göstərir ki, bu da bir
tərəfdən yuxarıdakı dediyimiz gərginliyi ―yumuşaltmağa‖ xidmət edirsə, digər bir
180