27.06.2013 Views

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

II Beynəlxalq konfrans<br />

ehtiyatlarının nəqli problemini, çoxvariantlı neft kəmərləri vasitəsi ilə həll<br />

etməyin tərəfdarı olduğunu bəyan etmişdi [10, səh 23]. Hətta 1995-ci ilin<br />

oktyabrında Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) ilkin neftin ikişimal<br />

və qərb marşrutu ilə nəqli barədə qərar da qəbul etmişdi.<br />

Əslində Rusiya ərazisindən keçməyən neft-qaz nəqliyyat infrostrukturunun<br />

yaradılmasında maraqlı olan və regionda strateji maraqlar güdən ABŞ bir neçə<br />

neft kəmərinin çəkilməsi prinsipini sözdə dəstəkləyərək, bu bəyanatlarla<br />

Moskvanın ambisiyalarını müvəqqəti olaraq yatırmaq imkanı əldə edirdi.<br />

Vaşinqtonun «böyük Xəzər oyunu» məhz Rusiyanı neft nəqliyyatı üzərindəki<br />

nəzarətdən məhrum etmək planının həyata keçirirlməsinə yönəlmişdi. ABŞ<br />

prezidenti 1997-ci il iyulunda E. Şevernadze ilə görüşündə açıq şəkildə<br />

bildirmişdi ki, Zaqafqaziyada müvafiq infrostrukturların inkişafında maraqlıdır<br />

və Xəzər yataqlarından çıxarılan neftin böyük hissəsi Gürcüstan və Türkiyə<br />

ərazisi vasitəsilə nəql ediləcəkdir [11].<br />

XX əsrin 90-cı illərinin ortalarında rus-çeçen müharibəsi neft kəmərləri<br />

məsələsində təşəbbüsün Amerikanın əlinə keçməsinə şərait yaradır. Rusiyanı<br />

regiondakı neftin nəqli prosesindən kənarda saxlamağa çalışan ABŞ məhz bu<br />

illərdən etibarən açıq şəkildə antirusiya mövqeyi tutur və əsas diqqətini <strong>Bakı</strong>-<br />

Tbilisi-Ceyhan marşrutunun həyata keçirilməsinə yönəldir. Onun strateci<br />

maraqları da məhz bu layihənin həyata keçirilməsini tələb edirdi. Siyasiləşən və<br />

region dövlətlərini Rusiyadan uzaqlaşdıran bu layihəni o zamanlar Moskvada<br />

«Antirusiya mahiyyətli Amerikan layihəsi» də adlandırırdılar[12]. Ümumiyyətlə<br />

rusiyalı politoloqlara görə Xəzər dənizi neftinin nəqli məsələsi bu illərdə Rusiya<br />

üçün ən ciddi geosiyasi məsələ idi.<br />

1996-2000-ci illərdə B.Klinton administrasiyasının əsas ixrac boru kəmər<br />

marşrutu kimi dəstəklədiyi BTC layihəsi ekspertlər tərəfindən ticari yöndən qeyrirentabelli<br />

layihə kimi qiymətləndirilirdi. Ekspertlərə görə Xəzər neftinin<br />

Azərbaycan və Mərkəzi Asiyada artıq mövcud olan neft kəmərləri vasitəsi ilə<br />

daşınması iqtisadi yöndən daha məqsədə uyğun idi, çünki BTC layihəsinin həyata<br />

keçirilməsi neftin nəqlini Rusiya şkalaları ilə müqayisədə ildə 3 dəfə<br />

bahalaşdırırdı. 1997-1998-ci illərdə Amerikanın aparıcı neft şirkətlərinin və<br />

potensial investorların Xəzərdən Aralıq dənizi sahillərindəki terminallara neft<br />

kəmərinin çəkilməsini nəzərdə tutan və 4- 4,5 mld dollara başa gələcək layihənin<br />

rentabelliyi haqda şübhələrə düşdükləri və bu layihənin həyata keçirilməsi<br />

planlarının pozulacağı idda edilmişdi. Tezliklə bu iddialara cavab kimi ABŞ<br />

dövlət katibinin birinci müavini S.Telbott «bütün proqnozlara baxmayaraq BTCnin<br />

əsas marşrut kimi nəzərdə tutulduğunu və ABŞ-ın mütləq bu layihəni həyata<br />

keçirməyə nail olacağını elan edir» [13, səh 15].<br />

Sözsüz ki, regionda BTC-nin ən aktiv tərəfdarı Xəzərdə zəngin neft ehtiyatları<br />

və əlverişli geosiyasi–strateji mövqeyə malik olan, regionda ABŞ üçün xüsusi<br />

maraq kəsb edən Azərbaycan idi. Rusiya və İran arasında yerləşən bu ölkə ABŞ<br />

214

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!