Konfrans materialları (kitab 2) - Bakı Slavyan Universiteti

II Beynəlxalq konfrans
mənanın təbiətini, növlərini, məna strukturunu, strukturun ayrı-ayrı ünsürlərinin
qarşılıqlı əlaqə və münasibətlərini, məna inkişafının qanunauyğunluğunu araşdırır.
Konkret olaraq, semasiologiyanın tədqiqat obyektinə aşağıdakı məsələlər daxildir:
1. Sözlə əşya və məfhum arasındakı əlaqə və münasibətlər
2. Məna strukturu
3. Məna dəyişməsi və inkişafı
4. Leksik - semantik söz qrupları (çoxmənalı sözlər, omonim, sinonim
və antonim)"
Daha sonra əsərdə dil sistemi məsələsi, söz və sözün mahiyyəti, sözlər
arasında mövcud olan əlaqələr, eynilik problemi təhlil edilmişdir. Forma və məna
eyniliyinə görə sözlər iki qrupa ayrılmışdır:
1. Formaca eyni olanlar
2. Formaca müxtəlif olanlar
Müəllif, formaca eyni olan sözlər dedikdə aşağıdakı anlayışları nəzərdə
tutmuşdur:
1. Forma və mənaca eyni olanlar(variantlar)
2. Formaca eyni, mənaca müxtəlif olanlar - çoxmənalı sözlər, omonim,
omofon, omoform, omoqraf, paronimlər. Formaca müxtəlif olan vahidlər isə belə
qruplaşdırılmışdır:
1. Formaca müxtəlif ,mənaca yaxın olanlar (sinonimlər)
2. Formaca müxtəlif ,mənaca eyni olanlar (dubletlər)
3. Həm formaca, həm də mənaca müxtəlif olanlar (antonimlər) Dərslikdə
göstərilir ki, söz müəyyən mənanın daşıyıcısıdır. Məna söz müəyyən maddi işarə
ilə möhkəmləndirilir. Sözün müəyyən mənaya malik olması o deməkdir ki, söz
müəyyən məna sisteminə, müxtəlif məna tiplərinə, başqa sözlərlə əlaqəyə; söz
yaratma yuvasına, üslubu xüsusiyyətlərə malikdir. Söz mənaca üç yolla dəyişir
(sözün mənaca dəyişməsi tədricidir).
1. Əvvəlki məzmun qalır, lakin əşya və hadisələr aidlik genişlənir
2. Məfhumlar yeni ümumiləşmiş əlamət və xüsusiyyət qəbul etdiyi zaman
da söz məzmunca dəyişir.
3. Forma qalır, əsas məzmun qalır, lakin sözlər bir sıra məna çalarlarını
itirir. Əsərin digər bölmələrində söz və onun çoxmənalılığı, təkmənalılığı məsələsi
təhlil olunur. Və göstərir ki, sözlər nitqdə təkmənalı, dildə isə çoxmənalı olur,
başqa sözlə desək, nitq vahidi kimi tək, dil vahidi kimi isə sözlər çoxmənalıdır.
Nitqdə söz əlavə məna çalarlıqlarından uzaqlaşır, ancaq bir əsas mənada başa
düşülür. O nitqdə özünün yalnız bir variantını büruzə verir. Söz yaranmasına görə
təkmənalı olmuşdur. Sözlərin çoxmənalılıq kəsb etməsi prosesi bu gün dilimizin
daxili inkişaf qanunlarından birini təşkil edir. Söz müəyyən müddət təkmənalı
kimi işlədilir. Sonra öz mənasını genişləndirərək çoxmənalı vahidə çevrilir.
Bundan başqa, dərslikdə çoxmənalı sözlərin müəyyənləşdirilməsi
məsələsi, çoxmənalı sözlərin inkişaf və yaranma yolları təhlil edilmiş;
196